Ana Yurtta Kurulan İlk uygarlıklar

Kültür, toplumların gelişme süreci içinde oluşturdukları bütün maddî ve manevî değerlerin, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünüdür. Uygarlık (medeniyet) ise insanlığa mal olmuş; bütün insanlık tarafından beğenilen ve benimsenen ortak değerlerdir. İslâm medeniyetini buna örnek gösterebiliriz.
Kültür millîdir. Uygarlık ise insanlığın ortak malıdır. Bir kültürün oluşmasında içinde yaşanılan coğrafyanın özellikleri, insanların ihtiyaçları ve doğa ile ilişkileri önemli birer etkendir. Bu etkileri Orta Asya ve İlk Çağ kültürlerinde görebiliriz. Orta Asya’da yapılan kazılarda M. Ö. 5000 yıllarına kadar uzanan kültürlere rastlanmış ve bu bölgede kurulan Büyük Hun Devleti (Asya Hunları) de bu kültürlerden etkilenmiştir. Zamanla gelişen Orta Asya kültürü, Orta Çağ Avrupa’sına ve İslâm dünyasına ışık tutmuştur.

Orta Asya’da kurulan ilk uygarlıkların tarihi M. Ö. V. bin yıllarına kadar uzanmaktadır. Arkeolojik kazılar sonucu Orta Asya’da, Yontma Taş Devrine kadar uzanan gelişmiş uygarlıklar meydana çıkarılmıştır.
Orta Asya’da, ortak yanları olmakla beraber birbirinden az çok farklı uygarlıkların birbirini izlediğini, biri biterken hemen bir yenisinin başladığını görmekteyiz. Bu uygarlıkların geride kalan kalıntıları, daha sonra bu topraklarda kurulacak olan Büyük Hun Devleti’ni, birçok yönden etkiledi. Orta Asya’da yüzyıllar boyunca gelişen bu uygarlıklar, gelecekte Orta Çağ Avrupa sanatı ve daha sonra da İslâm uygarlığı üzerinde etkili olmuştur.

Orta Asya’da kurulmuş olan başlıca ilk uygarlıklar şunlardır :
a) Anav Kültürü (MÖ 4500-MÖ 1000):
1) Anav kültürü, Batı Türkistan’da (bugünkü Türkmenistan’ın başkenti )Aşkabat yakınlarındaki Anav bölgesinde yapılan kazılarda M.Ö. 4500 yıllarına kadar uzanan kalıntılar bulunmuştur.
2) Orta Asya’nın en eski kültürüdür. Anav’da çıkan kalıntılar, bu bölgenin çok önemli bir uygarlığın kaynağı olduğunu göstermektir.
3) Yapılan araştırmalar, bu kültüre mensup insanların yerleşik hayata geçtiklerini, tuğlalardan yapılmış evlerde oturduklarını göstermektedir.
4) Yine bu araştırmalardan dokumacılığı, topraktan ve bakırdan eşyalar yapmayı bil¬diklerini öğreniyoruz. Anav kazılarında çıkan kalıntılar içinde, Türkmen dokumalarında görülen nakışlarla bezenmiş seramik parçaları ve süs eşyası ilgi çekicidir .
5) Koyun, keçi, sığır ve deve gibi hayvanları beslemelerinin yanında tarımla da uğraştıkları bilinmektedir.

b) Afanesyevo Kültürü (MÖ 300-MÖ 1700) :
1) Altay ve Sayan dağlarının kuzeybatısındaki bozkırlarda gelişen bu kültür, Türklerin en eski kültürüdür.
2) Bu kültür bölgesi insanları, avcılığın yanı sıra at ve koyun besliyorlar, bakırı kullanmasını biliyorlardı.
3) Afanasyevo toplumu, avcı ve savaşçı bir toplumdu.
4) Çakmak taşından ok uçları, kemik iğneler ve maden işleme âletleri yapmasını biliyorlardı.
5) Kartalı, kutsal bir hayvan olarak kabul ediyor, mezar taşlarına kartal resmini oyuyor, mezarların içine de bir kartal pençesi bırakıyorlardı.
6) Altaylar’da gelişen bu kültür, geniş bir bölgeyi etkileyerek, Orta Asya uygarlığının temelini meydana getirmiştir.

c) Andronova Kültürü (MÖ. 1700-MÖ 1299) :
1) Afanesyevo kültürünün gelişmiş şekli olup,Altaylardan Ural dağlarına kadar uzanan bölgede gelişmiştir. (Altay-Tanrı dağları, Güney Sibirya ve Hazar denizinin doğusuna kadar olan bölgede oluşmuş bir kültürdür.)
2) Orta Asya kültürleri içinde yayılma alanı en geniş olanıdır
3) Bu kültürü yaratanlar, Türklerin ilk ataları (Proto Türkler) olarak kabul edilirler. Proto Türkler, göçebe ve savaşçı bir kavimdi.
4) Bunların meydana getirdiği sanatın kendine özgü nitelikleri vardı. Özellikle, “hayvan üslûbu” adı verilen, stilize edilmiş hayvan figürlerini, çeşitli eşyalar üzerine uygulamışlardır. Çizilen bu hayvan motifleri, gelişmiş bir sanatın varlığını kanıtlaması yönünden önemlidir.
5) Andronova kültüründe Altaylarda güçlü ve zengin bir toplum hayatı vardı. Tunç ve altın eşyalar ilk defa bu kültürde görülmüştür.
6) Andronova kültüründe insanlar, at ve koyunun yanı sıra deve ve sığır gibi hayvanları da beslemeyi biliyorlardı. Atı binek ve yük hayvanı olarak kullanmışlardır

d) Karasuk Kültürü(MÖ 1200-700):
1) Yenisey ırmağının kollarından biri olan Karasuk nehrinden adını alan bu kültür , Orta Asya’nın uygarlık tarihi yönünden büyük önem taşır.
2) Bu kültürde, ilk olarak demir bulunmuş ve işlenmiştir.
3) At, deve, koyun ve sığır besleyen bu topluluklar, yün eğirmesini ve dokumasını da biliyorlardı.
4) Dört tekerlekli arabalar, keçe çadırlar bu kültürün önemli buluşlarıdır.

e) Tagar kültürü (M.Ö.700-100) :
1) Bu kültür Abakan bölgesinde görülmüştür.
2) Bu bölgedeki diğer kültürlerin en genci ve en gelişmişidir.
3) Tagar kültürüne ait çok sayıda iki yüzü keskin hançerler, ok uçları, iğne, bilezik, küpe, tarak gibi eşyalar bulunmuştur