İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI 

Özellikleri

• İklim koşullarının elverişli olduğu yerlerde kurulmuşlardır.
• Günümüz toplum yaşantısının temelini, atmışlardır.
• (Devlet örgütü, ordu memleket yönetimi, yazılı hukuk)

 

Çin Uygarlığı

• Sarı ve Gökırmak vadisinde kurulmuştur.
• Maden azlığı(Porselen ve ipek dokumacılığının gelişmesi)
• Sınıflı toplum yapısı
• Türk akınlarına karşı Çin Seddi’nin yapılması
• Türkler hakkındaki ilk bilgiler Çin kaynaklarında bulunmaktadır.
• Dünya kültürüne katkıları (Barut, pusula, mürekkep, kağıt, matbaa)

 

Hint Uygarlığı

• İndus ve Ganj vadisinde kurulmuştur.
• İklim koşullarının uygun olması istilaya açık olması
• Kuzeyden gelen Arilerin etkisi(kast sisteminin doğması)
• Kast Sistemi; ulusal, kültürel, siyasal, dinsel, dilsel birliği engellemiştir.
• En eski din Veda dini (Brahman din adamı) (Brahmanizm)
• Budizm Hindistan’da ortaya çıkmıştır. Ancak Kast sisteminden dolayı yayılmamıştır.
• Gaznelilerin etkisi (Müslümanlık Hindistan’da yayılması)
• Not: Kast sisteminin parçalanması
• Coğrafi Keşifler Hıristiyanlığın yayılması

 

İskitler (Sakalar)

• Bozkır yaşam tarzı vardır.
• Kabileler halinde yaşamışlardır.
• Devlet boyların oluşturduğu federasyondur.
• Ailede kadına önem verilir.
• Alper Tunga Destanı İskitlere aittir.
• Amazon efsanesi İskitlere aittir.
• Sanat eserleri taşınabilir malzemeden oluşur.
• Öldükten sonra yaşama inanırlar.
• Maden işlemeciliği gelişmiştir.

 

MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI

• İki nehir (Fırat, Dicle) arasına Mezopotamya denir.
• İklim koşullarının uygun olması; birçok kavmin buraya gelmesi
• Siyasi tarihi Sümerlerle başlar.
• Sanat eserleri tuğla ve kerpiçten yapılmıştır.
• Mezopotamya Uygarlığı Anadolu ve Akdeniz uygarlığının temelini oluşturmuştur.

 

Sümerler

• İlk siyasi örgütlenmeyi yapmışlardır.
• Siyasi yapı (şehir devletler)
• Patesi (Yönetici: rahip-kral)→Teokrasi
• İlk yazıyı (Çivi yazısını) buldular.
• İlk yazılı yasalar (Lagaş kralı Urgakina)
• Not: Fidye esasına dayanır insancıldır.
• İlk edebi eserler (Tufan, Yaradılış, Gılgamış)
• Ziggurat (ibadethane, depo, gözlemevi)
• Ayın ve Güneşin hareketlerinin tespiti (ilk ay yılı esaslı takvimi yaptılar)
• Aritmetik ve geometrinin temelini atmışlardır.
• Din dünyevidir.

 

Elamlar

• Sümerlerin doğusunda yaşamışlardır.
• Kalıcı eser bırakmamışlardır.
• Çanak çömlek yapımında ileri gitmişlerdir.

 

Akadlar

• Sami kökenlidirler.
• Sümerlere son verdiler.
• İlk merkezi krallık kurulmuştur.
• İlk düzenli ordu (piyade) kurulmuştur.
• Sümer Uygarlığını Ön Asya’da yaymışlardır.

 

Babiller

• Sami kökenlidir. Siyasi yapı (mutlak monarşi)
• İlk anayasa (Hammurabi Kanunları; kısas mantığına dayalı)
• Dünyanın yedi harikasından biri olan Asma Bahçeleri Babil’e aittir.

 

Asurlular

• Topraklarının verimsizliği; ticarete önem vermeleri
• İlk kara ticareti ve kara koloniciliği yapmaları
• Anadolu’da (Karum) koloni kurmaları
• Not: Ticaret amaçlı yerleşme amacı taşımaz.
• İlk atlı birlikleri kurdular.
• Çivi yazısını Anadolu’ya taşımışlardır. (Kültepe tabletleri)
• Not: Anadolu’nun tarihi devirlere geçmesi
• Yasaları daha serttir.

 

İran Uygarlığı

• Hint-Ari kökenli Medler ve Persler kurmuştur.
• Medleri Persler ortadan kaldırdı.
• Persler Anadolu’ya egemen olmuşlardır.
• Satraplık (eyalet) satrap (vali)
• İlk posta teşkilatını kurmuşlardır.
• Persler Zerdüşt dinine inanmışlardır.
• Ateş kutsaldır Ateşgede adı verilen tapınaklar yapmışlardır.
• Ön Asya’da çivi yazısını kullanan son uygarlıktır.
• Daha sonra Fars alfabesini kullanmışlardır.
• Yolların yapılması (ticaret ve güvenlik amaçlı)

 

Fenikeliler

• Lübnan’da kuruldu.
• Siyasi yapı şehir devletleri
• Toprakların verimsizliği; ticarete yönelmeleri
• İlk deniz ticareti ve deniz koloniciliği yapmaları
• Mısır yazısını alfabeye dönüştürmüşlerdir.
• Alfabe Yunan, İyon ve Romalılar tarafından kullanılmıştır.
• Not: Bugünkü Latin harfleri ortaya çıkmıştır.
• Dini inançları Ön Asya inançlarının bir karışımıdır.

 

İbraniler

• Siyasi birliği Hz. Musa kurmuştur.
• Filistin’e yerleşmişlerdir.
• İlk tek tanrılı dini benimseyen topluluktur.
• Kutsal kitapları Tevrat’tır.
• Halkın Musa’ya bağlı olması; bu dine Musevilik denmiştir.
• En parlak dönem Hz. Davut ve Süleyman döneminde yaşandı.
• Dinlerini uluslaştırmışlardır. (Dinlerini ve kültürlerini korumuşlardır.)
• Babil ve Roma etkisiyle tüm dünyaya yayıldılar.
• 1948’de İsrail Devletini kurdular.

 

Mısır Uygarlığı

• Nil nehri çevresinde kurulmuştur.
• Siyasi yapı Nom adı verilen şehir devletleridir.
• Not: Siyasi birlik M.Ö. II. Bin başlarında kurulmuştur.
• Hititlerle Kadeş Barış Ant. (M.Ö. 1280) yaptılar.
• Mısır’ı Firavun adı verilen tanrı-krallar yönetmiştir
• Not: Tanrı-kral anlayışı hukuksal gelişimi engellemiştir.
• Coğrafi konumundan dolayı özgün bir uygarlıktır.
• Mısır önce Perslerin sonra B. İskender’in egemenliğine girmiştir.
• Dini inanç çok tanrılıdır. En büyük tanrı Amon Ra’dır.
• Ölümden sonra yaşama inanmışlar; mumyacılık, tıp ve eczacılık gelişmiştir.
• Firavunlar anıt mezarlara halk labirent adı verilen yer altı mezarlarına gömülmüştür.
• Not: En önemli piramitler; Keops, Kefren, Mikerinos, Gizza ve Sakara’dır.
• Hiyeroglif yazısını kullandılar. Yazıları Papirüslere yazdılar.
• Not: Fenikeliler bu yazıyı alfabeye dönüştürdüler.
• Ekonomi tarıma dayalıdır.
• Güneş yılı esaslı takvimi buldular.
• Not: Romalılar bu takvimi miladi takvime dönüştürdüler.
• Nil taşkınları ile bozulan sınırları belirlemek için alan hesaplamaları yapmışlar, “pi” sayısını bulmuşlardır.
• Geometriyi geliştirmişlerdir.

 

ANADOLU UYGARLIKLARI

• Coğrafi konumu, iklim koşulları, göç ve ticaret yolları üzerinde bulunması Anadolu’da birçok uygarlığın kurulmasına neden olmuştur.
• Anadolu uygarlığını Mezopotamya uygarlığı etkilemiştir.
• Not: Mezopotamya Uygarlığı Anadolu üzerinden Ege ve Yunanistan’a geçmiştir.
• Anadolu’da siyasi birliği M.Ö. III. Binde Hattiler kurmuştur.
• Not: Hattilerin yarattığı kültür Hititlere öncülük etmiştir.

 

Hititler

• Kızılırmak çevresinde kuruldu.
• ilk zamanlar feodal yönetim söz konusudur.
• Daha sonra merkezi otorite sağlandı
• Kral başrahip, baş yargıç, başkomutanlık görevlerini kendinde toplamıştır.
• Kralın yanında Pankuş Meclisi vardır.
• Not: Bu meclis kralın yetkilerini sınırlandırmıştır.
• Kraliçe Tavananna yönetimde etkilidir.
• Sınıflı toplum yapısı vardır.
• Hitit yasaları Sümerlerden etkilenmiştir. İnsancıldır.
• Bu yasalar aile, mülkiyet ve ticaret gibi hükümler içermektedir.
• Not: Medeni hukukun temellerini Hititler atmışlardır.
• Ekonomi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
• Çok tanrılı dinsel bir inanç vardır. (Tanrılar insan şeklindedir.)
• Tanrılara hesap vermek için Anallar yazmışlardır.
• Not: Nesnel tarih yazıcılığının ilk örneğidir.
• Asurlulardan aldıkları çivi yazısını kullanmışlardır.

 

Firigler

• Sakarya çevresinde kurulmuştur.
• Başkent Gordion’dur.
• Tarımcı bir toplumdur.
• Not: Yasaları buna göre şekillenmiştir.
• Kilim dokumacılığı gelişmiştir. (Tapates)
• Çak tanrılı inanç vardır. En büyüğü ana tanrıça Kibeledir.
• En önemli hükümdarı Midas’tır.
• Fenike alfabesini kullanmışlardır.
• Hititler ve Yunan sanatından etkilenişlerdir.
• Kimmerler tarafından yıkıldılar.

 

Lidyalılar

• Gediz ve Küçük Menderes arasında kurulmuştur.
• Başkenti Sard’dır.
• Ticaret amaçlı Kral Yolunu yapmışlardır. (Efes’ten Ninova’ya kadar)
• Parayı bulmuşlardır.
• Not: Modern ekonominin temelini attılar.
• Ordu ücretli askerlerden oluşur.
• Çok tanrılı inanç vardır.
• Ölülerini Tümülüslere gömmüşlerdir. (Öldükten sonra yaşama inanç)
• Fenike alfabesini kullanmışlardır.
• Dokumacılık kuyumculuk gelişmiştir.
• Persler tarafından yıkılmıştır.

 

İyonyalılar

• İzmir ve çevresinde kurulmuştur.
• Yunanistan’dan göç eden Akalar tarafından kurulmuştur.
• Şehir devletlerine polis denir.
• Not: Siyasi birlik yoktur.
• En önemli şehirleri; Efes, Symarna, Milet, Foça, Halikarnas
• Şehirleri önce krallar sonra oligarşik hükümetler daha sonra da Aristokratik Cumhuriyetler yönetmiştir.
• Lidyalıların engellemesi; Mısır, Güney Fransa ve İspanya’da koloniler kurdular.
• Dinsel baskının olmamamsı, ticaretle zenginleşmeleri, değişik uygarlıkları tanımaları özgür düşüncenin doğmasını sağlamıştır.
• Pozitif bilimler gelişmiştir. Matematik, geometri→Tales, Pisagor; Felsefe→Heraklit; Tıp→Hipokrat; Tarihte Heredot.
• Çok tanrılı inanç vardır.
• Not: Yöneticilerin seçimle belirlenmesinden dolayı dinsel baskı yoktur.
• Mimaride İyon Nizamını oluşturmuşlardır.
• Fenike alfabesini kullanmışlardır.
• Artemis tapınağı İyonlara aittir.
• Önce Lidyalıların sonra Perslerin egemenliğine girdiler.

 

Urartular

• Van gölü çevresinde kurulmuştur. Başkent Tuşpa’dır.
• Asya kökenli Huriler tarafından kurulmuştur.
• Merkezi krallar taşrayı valiler yönetmiştir.
• Ölümden sonra yaşama inanmışlardır. Merdivenle inilen mezarlar yapmışlardır.
• Van’a su getirmek için su kanalları açmışlardır.
• Asur çivi yazısını kullanmışlardır.
• Medler tarafından yıkılmışlardır.

 

 

EGE UYGARLIĞI

 

• Ege uygarlığını Mısır, Mezopotamya ve Anadolu Uygarlığı oluşturmuştur.
• Ege Uygarlığı; Girit, Miken, Yunan, Helen, Roma, İyon’dan oluşur.
• Not: İyon Uygarlığı hem Anadolu hem de ege uygarlığı sayılmaktadır.

 

Girit Uygarlığı

• Ege’nin en eski uygarlığıdır.
• Barışçı bir toplumdur.
• Siyasi yapı şehir devletleri şeklindedir.
• Şehrin etrafında surlar yoktur.
• Güçlü donanmaya sahiptir.
• Ticaretle Mısır ve Ön Asya uygarlığından etkilenmiştir.
• Girit sanatının en önemli eseri Knossos sarayıdır.
• Akalar son vermiştir.
• Not: Grekçenin temellerini atmışlardır.

 

Miken Uygarlığı

• Akalar kurmuştur (Mora’da)
• siyasi yapı (kralların yönettiği şehir dev.)
• En güçlü şehir devleti Miken’dir.
• İtalya ve Suriye’yle ticaret yapmışlardır.
• Boğazlara egemen olmak için Truvalılarla savaşmışlardır.
• Dinde Girit’ten etkilenmişlerdir.
• Öldükten sonra yaşam; kuyu mezarlar
• Savaşçı bir toplumdur.
• Dorlar son vermiştir.

 

Yunan Uygarlığı

• Dorlar kurmuştur.
• Siyasi yapı şehir devletleri (Atina, Isparta, Korint)
• Yönetim; Krallık→Aristokratik cumhuriyet→Demokratik yönetim.
• Not: İlk demokrasi hareketi.
• Yönetici Arhon
• Çok tanrılı inanç baş tanrı Zeus
• Zeus adına olimpiyatlar düzenlenmesi (Kültürel birliği sağlanması)
• Tanrıların eleştirilmesi (özgür düşüncenin doğması, bilimin gelişmesi)
• Sınıflı toplum yapısı vardır.
• Coğrafi etki ticaret kolonileri kurmaları.
• Not: Kolonileri yerleşme amacı taşır.
• Diyonizos adına şenlik edebiyatın gelişmesi.
• Not: Tarih bir bilim olarak ilk defa Yunanistan’da ortaya çıkmıştır. (Tukidides)
• Mimarlık ve heykeltıraşlık gelişmiştir.
• Kanunlar:

Drakon: Asilleri koruyan kanunlar hazırladı.

Solon: Köleliği kaldırdı. Borcu yüzünden köle durumuna düşenlerin borçlarının ödedi. Halkı gelirlerine göre dörde ayırdı.

Klistenes: Sınıf farkını kaldırdı halkın yönetime katılmasını sağladı. (demokrasi)

 

Helen Uygarlığı

• Makedonya’da kurulmuştur.
• Yunan şehir devletlerine son verilmiş. (Helen birliği sağlanmıştır.)
• İskender Persleri Anadolu’dan atmıştır.
• Bilim ve sanat adamları ile sefer çıkan ilk komutandı.
• Ege uygarlığını Hindistan’a kadar götürmüştür.
• Not: Doğu-Batı sentezi (Helenizm’in doğması)
• Bergama, Milet, Efes, Antakya önemli kültür merkezleridir.
• Zeus tapınağı, İskenderiye Feneri, Rodos Heykeli, Apollon Tapınağı Helenlere aittir.
• Romalılar son vermiştir.

 

Roma Uygarlığı

• Roma uygarlığını Latinler, İtalikler ve Etrüskler belirlemiştir.
• Batı Akdeniz’i, Mısır’ı, Suriye’yi ve Makedonya’yı ele geçirmişlerdir.
• Yönetim; Krallık (Senato ve Halk meclisi)→ Asillerin oluşturduğu cumhuriyet→İmparatorluk
• Not: İmparatorluk döneminde senato önemini kaybetmiştir.
• Toplum yapısı; Partici, Plep, köleler
• Not: Particiler her türlü siyasal ve sosyal haklara sahiptirler. Pleplerin siyasi hakları yoktur. Askerlik yapmazlardı.
• Not: Sınıf çatışması 12 Levha Kanunlarının doğmasına neden olmuştur.
• Not: Bu kanun modern hukukun temelini oluşturmuştur.
• Çok tanrılı inanç vardır.
• 313 Milano fermanı ile Hıristiyanlığın serbest bırakıldı.
• Romalılar+Yunan→Helen→Hıristiyanlık)Avrupada yayılmasını sağladılar.
• Fenike alfabesini Latin alfabesine dönüştürmüşlerdir.
• Mısırdan alınan güneş takvimi Jülyen takvimi olarak düzenlenmiştir.
• Edebiyat, hitabet ve tarih yazıcılığı gelişmiştir.
• Mimari, saray, tiyatro, su kemeri, hamam
• Anadolu’daki eserler; İst. Bozdoğan Kemeri, Ank. Ogüst Tapınağı, Antalya Aspendos tiyatrosu
• 395’te Roma ikiye ayrıldı.
• 476 Batı Roma 1453 Doğu Roma yıkılmıştır.
• Not: Dünyanın en uzun ömürlü imparatorluğudur. Köleciliğin en yoğun olduğu imparatorluktur.