AKHUNLAR (EFTALİTLER)

Akhunların Ortaya Çıkışı
Büyük Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra, 350 yıllarında, Çin egemenliği altına girmek istemeyen Hunların büyük bir bölümü batıya göç ettiler. Batıya göç eden Hunların bir kısmı Volga nehrini geçip Avrupa’ya doğru ilerlerken, diğer bir kısmı da güneye inip, Afga-nistan’ın kuzeyine yerleştiler(güneye inenler Kuzey Kazakistan’a geldiler.Afganistan’ın Toharistan bölgesine ve Semerkant dolaylarına hakin oldular.) . Buraya yerleşen Hunlar, Akhun Devleti’ni kurdular .

• Orta Doğu Hunları olarak da tanınan Akhunlara, ayrıca Eftalitler adı da verilmektedir.
• Eftalit adı, Sâsânî hükümdarı Rruz’u yenilgiye uğratan Hun hükümdarı (Heftal) “Eftalanos” tan gelmektedir.

Akhunlann Güçlenmesi
1- Akhunlar, V. yüzyılın başlarında Ceyhun ırmağını geçerek, Sâsânî topraklarını işgal etmeye başladılar. Sâsânî hükümdarı Behram Gür (420-438), Rey şehri önlerine kadar ilerleyen Akhunları yenilgiye uğrattı. Ancak, Sâsânîler, doğu sınırlarına yerleşmiş olan Akhunlar-dan rahatsızlık duymaktaydılar.
2- Akhunlar, Sâsânî hükümdarı II. Yezdcerd (438-457) zamanında, bu devlet üzerinde, giderek baskılarını artırdılar. Bu sırada Akhunlann başında bulunan hükümdar, Ahşunvar (Aksuvar) idi. Ahşunvar, Sâsânî devletindeki taht mücadelesine karışıp, Firuz’un tahta çıkmasını sağladı.
3- Akhun hükümdarı Kün Han zamanında Akhunlara sığınan Firûz ,Kün Han’dan aldığı yardımla tahta geçmeyi başardı (459).
4- Ahşunvar, Akhun hâkimiyetini Kuzey Hindistan’a kadar genişletti.
5- Akhunlar, 480 yılında Hindistan içlerine girmeye başladılar ve Kuzey Hindistan’ı egemenlikleri altına aldılar. Hindistan’a yapılan akınlar sırasında, Akhunlann başında Toraman adlı bir hükümdar bulunuyordu. Toraman, Hindistan’ın Pencap bölgesini bütünüyle Akhun-lann denetimi altına aldı.
6- Akhunlar, 484 yılında Sâsânîleri yenilgiye uğratıp, yıllık vergiye bağladılar.
7- Akhunlar, 484’te ortaya çıkan Mazdek isyanının bastırılmasında Sâsânîlere yardım ettiler.
İran’da büyük bir ekonomik sıkıntı ortaya çıkmıştı. Mazdek adındaki kişi insanların mutluluğunu bozan iki unsurun servet ve mal ol-duğunu iddia etti.Bunların toplumun ortak malı olması durumunda sıkıntıların ortadan kalkacağını söyleyerek yoksul halktan bir çok taraftar kazandı.Böylece İran’da büyük bir dini ve sosyal sarsıntı oluşturan MAZDEK İSYANI oluştu.Ayaklanmayı kontrol altına alamayan Sasani hükümdarı Şah Kavad Akhunlara sığındı.Akhunlardan 30.000 kişilik bir atlı birlik alarak İran’a gelen Şah isyanı bastırdı.
NOT: Bu olaydan sonra Akhunlar Sasaniler üzerinde büyük bir nüfuza sahip oldular.

• VI. yüzyılın başlarında Akhun Devleti’nin sınırları, İran’dan Orta Asya’nın iç bölgelerine, Aral ve Balkaş göllerinden İndus nehrine kadar uzanıyordu.

Akhunlann Yıkılışı
VI. yüzyılın ilk yarısında en güçlü dönemlerini yaşayan Akhunlar, aynı zamanda Asya’nın ipek ticaretini de ellerinde bulunduruyorlardı.
Bu sırada Anuşirvan’ın (531-579) tahta çıkmasıyla Sâsânîler yeniden güçlenmeye başladılar. Diğer yandan, 552 yılında Göktürk Devleti kurulunca, Akhunlar iki güçlü devlet arasında kaldılar.
Göktürklerin batı illerini yönetmekte olan İstemi Yabgu , düşmanları olan Avarlarla iyi ilişkiler içinde bulunan Akhunların ortadan kaldırılması için Sâsânîlerle anlaştı. Akhunlar, Göktürklerin ve Sâsânîlerin ortak saldırıları sonucunda yıkıldılar ve toprakları, bu iki devlet arasında paylaşıldı (564 veya 557).
Böylece, iki yüz yıllık bir egemenlikten sonra Hunların son bölümü de tarih sahnesinden çekilmiş oldu.