4. Ordu Teşkilatı

Yandaki resmi inceleyiniz.

• Türkmen askerini tasvir ediniz.

• Gulam askerini tasvir ediniz.

• Türkmen ve Gulam askeri arasında ne gibi farklılıklar var? Tespit ediniz.

• Türk-İslam devletleri askerlerinde ilk Türk devletlerindekilere göre ne gibi değişiklikler görüyorsunuz? Belirtiniz.

Türk-İslam devletlerinde ordu, büyük ölçüde Türklerden meydana gelmişti. Karahanlı, Türkmen Beylikleri, Delhi Sultanlığı ve başlangıçta Türkiye Selçuklu orduları Türklerden oluşturuldu. Diğer Türk-İslam devletleri ordularında yerli unsurlara da yer verildi.

Karahanlı ve Selçuklu ordularında Hunlardaki onlu sistem birtakım değişikliklerle devam ettirilirken diğer Türk-İslam devletlerinde pek uygulanmadı.

Türk-İslam devletlerinde eski Türk devletlerinden farklı olarak getirilen yenilik, orduya “gulam sistemi”nin yerleştirilmesi oldu.

Gulam askerleri, çoğunluğu Türklerden olmak üzere, satın alma yoluyla savaşlarda esir edilenlerle küçük yaşlarda toplanan çocukların gulamhane adı verilen asker yetiştirme merkezlerinde yetiştirilmesi ile oluşturuldu. En önemli gulam yetiştirme merkezi saraydı. Burada askerî konuların yanı sıra yönetim ve protokol kurallarıyla ilgili eğitim de verilirdi. Gulamlar, aldıkları eğitim sonucunda askerî ve idari görevlere getirilirlerdi. Asker olarak yetişenler sultanın özel muhafız ordusu Gulaman-ı Sarayı (saray köleleri) ve ordunun asıl vurucu kısmı olan Hassa Ordusu’nu oluştururdu. Selçuklu Devleti hariç olmak üzere bu askerler (Hassa Ordusu), hazineden yılda dört kez maaş alırlardı. Bu uygulama Karahanlılardan başlayarak OsmanlIlara kadar birçok Türk-İslam devletlerine de örnek teşkil etti.

İlk kez Hz. Ömer Döneminde kullanılan askerî iktanın, Büyük Selçuklular tarafından geliştirilip Türk ordusunda uygulanması İslamiyetle birlikte Türk askerî sisteminde meydana gelen diğer bir yenilik oldu. “İkta sistemi”, ülke topraklarının vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılarak her birinin askerî ve sivil devlet görevlilerine hizmet karşılığında maaş olarak verilmesidir. Görevliler elde ettikleri gelirlerden maaşlarını aldıktan sonra kalan bölümü ile atlı asker beslerlerdi. “Sipahiyan” adı verilen bu askerler savaş zamanında orduya katılırlardı. Bu askerler Selçuklu ordusunun en büyük bölümünü meydana getirirdi. Türkiye Selçuklularında da devam eden bu sistem, Osmanlılarda “tımar” adını aldı.

Gazneli ordusunda birçok Müslüman yerli unsura da yer verildi. Fetih politikasını “gaza ve cihat” anlayışıyla gerçekleştirmek isteyen Sultan Mahmut, İslam ülkelerinden “gaziler” toplattı.

Selçuklu ordusunda uzmanlaşmaya gidilerek çeşitli sınıflar oluşturuldu. Bu sınıflardan en önemlileri şunlardır;

• Mancınıkçılar: Mancınıkla taş fırlatarak kale surlarına zarar veren sınıf.
• Neftçiler: Kale kuşatmalarında surlara tırmanmaya çalışan düşman askerlerinin üzerine yağ dökmekle görevli askerî sınıf.
• Lağımcılar: Kale kuşatmalarında tünel kazarak kaleye girmekle görevli askerî sınıftı.
  Ayrıca orduda okçu, mızrakçı ve gürzcü adıyla bu silahları kullanan askerî sınıflar da vardı.