Cunhuriyet Dönemi Dış Politika Konu Özeti

CUMHURİYET DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA

  • Dış politikada uygulanan temel ilkeler şunlardı: Bağımsızlığımıza saygı gösteren devletlerle iyi ilişkiler kurmak, topraklarımızda gözü olanlarla ise sonuna kadar savaşmak. Siyasi ilişkileri “uluslararası eşitlik” ilkesi çerçevesinde gerçekleştirmek. Başkalarının topraklarına yönelik emeller beslememek. Başta Musul sorunu olmak üzere, Lozan’dan kalan pürüzleri barış yoluyla çözümlemek. Bölgesel barışa ve dünya barışına katkıda bulunmak.

1)            Nüfus Mübadelesi Sorunu:

  • Lozan Barış Antlaşması gereği, Batı Trakya’da kalan Türklerle İstanbul’da kalan Rumlar hariç, Yunanistan’daki Türklerle Türkiye’deki Rumlar mübadele (değiş-tokuş) edilecekti. Yunanistan, İstanbul ‘da mümkün olduğu kadar fazla Rum bırakarak, bir Rum lobisi kurdurmak istedi. Taraflar, sonunda diplomatik yolla sorunu çözdüler (1926). Türkiye ile Yunanistan arasında dostluk süreci başladı.

2)            Yabancı Okullar Sorunu:

  • Tevhid-i Tedrisat ve Maarif Teşkilatı kanunlarına dayanılarak yabancı okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı. Bazı okullar bu karara tepki gösterdiler. Bağlı oldukları devletlerin elçilikleri aracılığıyla bu konuyu görüşmek istediler. Fakat istekleri, bağımsızlık ilkesine aykırı bulunarak reddedildi. Türkiye kanunlarına uyanlar faaliyetlerini sürdürdüler.

3)            Türkiye – Irak Sınırı (Musul) Sorunu:

  • Lozan görüşmelerinde Musul sorununun çözümü sonraya bırakılmıştı. Türkiye, Musul halkının çoğunluğunun Türklerden oluştuğunu ileri sürerek sorunu Uluslararası Adalet Divanı’na götürdü, fakat sonuç alamadı. İngiltere ile imzalanan Ankara Antlaşması ile Musul, İngiliz mandası altındaki Irak’a bırakıldı (1926). Bugünkü Irak sınırı çizildi.

Not: Musul’un elden çıkmasının nedeni olarak Şeyh Said İsyanı gösterilmektedir. Bu yaklaşıma göre İngiltere, Türkiye’nin güneyinde karışıklık çıkararak Musul’u elinde tutmak istemiştir. 

4)            Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne Girişi:

  • Milletler Cemiyeti, Wilson İlkeleri gereği, uluslararası sorunları barış yoluyla çözümlemek üzere kurulmuştu. Cemiyet, barış yanlısı tavrından dolayı Türkiye’yi üyeliğe çağırdı. Türkiye, Cemiyet’in işlemez hale geldiğini bilmesine rağmen, barıştan yana olduğunu göstermek ve dünya barışına katkıda bulunmak üzere bu teklifi kabul etti (1932).

5)            Balkan Antantı:

  • Almanya ve İtalya’nın saldırgan bir politika izlemeleri karşısında Balkan ulusları yakınlaştı. Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında, sınırları korumak ve ekonomik ilişkileri geliştirmek amacıyla Balkan Antantı kuruldu (1934). İkinci Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine birlik dağıldı.

6)            Montrö Boğazlar Sözleşmesi:

  • Dünya barışının tehlikeye girmesi üzerine Türkiye, Milletler Cemiyeti’ne başvurarak, kendi güvenliğini sağlamak istediğini belirtti. Türkiye’nin talebi yerinde bulundu. Boğazlar Komisyonu kaldırılarak yetkileri Türkiye’ye devredildi. Boğazların her iki yakasındaki askersiz alan kaldırıldı (1936).
  • Boğazlar sorunu Misak-ı Milli’ye uygun bir biçimde çözümlendi. Boğazlar üzerinde kesin denetim Egemenliğimizi sınırlayan bir faktör ortadan kalktı. Türkiye dış politikada güçlendi.

Not: Rusya, boğazlarda kendisine bir “üs” verilmesini isteyerek, tarihi emelini tekrar açığa vurdu.

7)            Sadabat Paktı:

  • Türkiye, Irak, İran ve Afganistan arasında, sınırların güvenliğini sağlamak ve ortak çıkarları korumak amacıyla kuruldu (1937). İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Bağdat Paktı‘na dönüştü.

8)            Hatay’ın Anavatana Katılması:

  • 1921 Ankara Antlaşması’na göre, Fransa Suriye’den çekilirse, Hatay halkı kendi geleceğini kendisi belirleyecekti. Fransa, Avrupa’daki savaş tehlikesi karşısında Suriye’deki mandater yönetimini kaldırarak ülkesine çekilirken, Hatay’ı Suriye’ye katmak istedi. Türkiye sorunu Milletler Cemiyeti’ne götürdü. Halkoylaması yapılarak bağımsız Hatay Cumhuriyeti kuruldu (1938). Hatay Cumhuriyeti’nin Millet Meclisi anavatana katılma kararı aldı (1939). Sorun Misak-ı Milli’ye uygun bir biçimde çözümlendi. Hatay, Misak-ı Milli sınırlarına katılan son toprak oldu. Diplomatik bir başarı kazanıldı.

II.DÜNYA SAVAŞI   (1939 – 1945)

Nedenleri:

  • Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan antlaşmaların oldukça ağır hükümler içermesi.
  • Milletler Cemiyeti’nin görev ve misyonunu tam olarak yerine getirememesi.
  • Silahlanma yarışının artması.
  • İtalya ve Almanya’nın saldırgan tutumları.
  • Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan antlaşmalarla uluslararası barış sağlanamadı. Rusya, Almanya ve İtalya’da kurulan rejimler demokratik sistemleri tehdit etti. Almanya Versay Antlaşması‘nı Kaybettiği yerleri geri almaya yöneldi. İtalya, Afrika ve Akdeniz’de genişleme siyaseti izledi. Almanya ve İtalya Mihver Devletler blokunu kurdular. Uzakdoğu’da güçlenmek isteyen Japonya da bu blokta yer aldı.
  • İngiltere ve Fransa, Müttefik Devletler blokunu kurdular. Dünya barışını korumaya çalıştılarsa da başarılı olamadılar. Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesi üzerine Dünya Savaşı başladı. Almanlar kısa sürede Avrupa’nın çoğunu işgal ettiler. Bu arada Rus topraklarını da işgale yöneldiler. Bu nedenle Rusya saf değiştirerek Müttefik Devletler’in yayına geçti. ABD’nin de Müttefiklerin yanında savaşa girmesiyle Mihver Devletler yenilgiye uğradı.

Sonuçları:

  • 40 milyondan fazla insan öldü. İlk kez nükleer silah (atom bombası) kullanıldı.
  • Türkiye’de, işgücünün önemli bir kısmı askere alındığı için üretim düştü. Temel ihtiyaçları karşılamakta güçlük çekildi.
  • Birleşmiş Milletler Teşkilatı
  • İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi yayımlandı.
  • Almanya, Doğu ve Batı şeklinde ikiye ayrıldı.
  • İtalya’nın terk ettiği Oniki Ada Yunanistan’a bırakıldı. Trablusgarb’da ise Libya
  • İngiltere Kıbrıs’ı terk etti. Kıbrıs sorunu çıktı.
  • Sömürgelerin çoğu bağımsız oldu. (Hindistan, Pakistan, Mısır, Fas, Tunus, Cezayir, Libya)
  • Filistin toprakları üzerinde İsrail devleti kuruldu.
  • Yalta Konferansı toplandı. ABD, İngiltere ve Sovyet Rusya dünyayı iki kutba böldüler.
  • Doğu Avrupa Rus nüfuzuna girdi. Rus nüfuzuna terk edilen yerlerde sosyalizm yayıldı.
  • NATO Türkiye de NATO’ya üye oldu.
  • Sosyalist devletler Varşova Paktı’nı
  • Savaşı demokratik devletlerin kazanmasının etkisiyle dünyada demokrasi eğilimi arttı. Türkiye’de de çok partili sisteme geçildi.

Kore Savaşı:

  • Birleşmiş Milletler Teşkilatı, Güney Kore’ye asker gönderme kararı aldı. Bu karar çerçevesinde Türkiye de asker gönderdi. Güney’deki demokratik idarenin bağımsızlığına katkıda bulundu (1950).

Demokrat Parti:

  • Dünya Savaşı’nda demokratik devletler başarılı oldu. Dünyada demokrasi eğilimi arttı. Türkiye’de de çok partili hayata geçildi. Fakat, açık oy – gizli sayım yöntemi uygulandığı için, muhalefet önemli bir varlık gösteremedi. Daha sonra Seçim Kanunu değiştirilerek gizli oy – açık sayım esası getirildi. Bu sistemle yapılan seçimde Demokrat Parti iktidar oldu. Demokrat Parti büyük bir kalkınma hamlesi başlattı. Fakat, iç sorunların artması gerekçe gösterilerek, Türk Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu (27 Mayıs 1960). 1961 Anayasası hazırlanarak tek meclisli sistemden çift meclisli sisteme geçildi (Millet Meclisi ve Senato Meclisi).

Kıbrıs Barış Harekâtı:

  • Rumlar, Türkleri Kıbrıs’tan atmak üzere faaliyete başladılar. Etnik-i Eteria’nın devamı niteliğindeki EOKA örgütü birçok katliam yaptı. Türkiye, Türklerin varlık ve güvenliğini korumak üzere Kıbrıs’a başarılı bir çıkartma yaptı. Kıbrıs’ın Yunanistan’ın eline geçmesi ve Türkiye’nin güvenliğinin tehlikeye düşmesi önlendi (20 Temmuz 1974).

1982 Anayasası:

  • Terör ve ekonomik istikrarsızlık gerekçesiyle, Türk Silahlı Kuvvetleri yeniden yönetime el koydu. TBMM kapatıldı. Danışma Meclisi kuruldu. Danışma Meclisi ve Milli Güvenlik Konseyi tarafından hazırlanan anayasa halkoyuyla kabul edildi.

Yakın Dönemde Önemli Gelişmeler:

  • Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dağıldı.
  • Doğu Avrupa Rusya’nın nüfuzundan çıktı.
  • Sovyet Türk Cumhuriyetleri bağımsızlıklarını ilan ettiler. (Özbekistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Kırgızistan ve Kazakistan)
  • Doğu ve Batı Almanya birleşti.
  • Yugoslavya dağıldı. Toprakları üzerinde Bosna-Hersek, Makedonya, Hırvatistan ve Sırbistan cumhuriyetleri kuruldu.
  • Sırplar, Bosna – Hersek üzerinde hak iddia ederek büyük bir katliam yaptılar.

ÖRNEK ÖSS SORULARI

1- İki devletin yaptığı antlaşmadaher devlet kendi geleceğine kendisi karar verecektirilkesinin kabul edilmesi bu devletlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisini gösterir?

A) Birbirlerinin yönetimlerine saygılı olduklarını

B) Birbirleriyle savaştıklarını

C) Laik devlet anlayışını benimsediklerini

D) Geçmişlerinin çok eskiye dayandığını

E) Bu ilkeyi diğer devletlere de kabul ettirdiklerini

1997

 

2- Atatürk “Dünya milletlerinin saadetine çalışmak diğer bir yoldan kendi huzur ve saadetini temine çalışmak demektir. En uzakta zannettiğimiz bir hadisenin bir gün bize temas etmeyeceğini bilemeyiz” demiştir.

     Atatürk’ün bu sözleri, aşağıdakilerden hangisinin değerini ortaya koymaktadır?

A) Bağımsız bir devlet olmanın

B) Uluslararası barışı korumanın

C) Laik bir devlet kurmanın

D) Ekonomide devletçiliği uygulamanın

E) Cumhuriyet rejimini benimsemenin

1993

3- Lozan Barış Antlaşması’nda boğazların yönetimi ayrı bir bütçesi olan ve Türkiye temsilcisinin başkanlık ettiği Boğazlar Komisyonu’na verilmiş; ancak, daha sonra Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazlar Komisyonu görevini Türkiye’ye bırakmıştır.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesidir?

  1. A) Boğazlardan az sayıda devletin yararlandığının
  2. B) Boğazlarla ilgili rejimin tek taraflı olarak saptandığının
  3. C) Boğazlar sorununun Avrupalı devletler tarafından çıkarıldığının
  4. D) Boğazlar üzerindeki Türk egemenliğinin daha çok güçlendiğinin
  5. E) Boğazların zamanla uluslararası önemini yitirdiğinin

1993

4- Türkiye Cumhuriyeti Devleti 1932’de Milletler Cemiyeti’ne, 1934’te Balkan Paktı’na, 1937’de Sadabat Paktı’na üye olmuştur.

   Bu bilgilere dayanarak,

  1. Türkiye’nin dış ülkeler arasında saygınlığı artmıştır,
  2. Türkiye’de iç güvenliği tehdit eden sorunlar vardır,
  3. III.  Türkiye dünya barışına katkıda bulunmuştur,
  4. Türkiye dış güvenliğini sağlamada çok zorlanmıştır

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? 

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III     D) I ve III E) II ve IV

 1996

5- Lozan Antlaşması’na göre, yabancı okulların öğrenimini Türk Hükümeti düzenleyecek ve denetleyecekti. Bazı okullar bu kurallara uymak istemediler ve bağlı oldukları devletlerin elçileri aracılığıyla Türk Hükümeti ile görüşmek istediler. Ancak Türk Hükümeti bu konuda onlarla görüşme yapmayı kesinlikle reddetti.

Türk Hükümeti bu tepkisiyle aşağıdakilerden hangisini korumaya çalışmıştır?

  1. A) Yabancı okulların sayısını
  2. B) İnsan haklarını
  3. C) Bağımsız devlet anlayışını
  4. D) Yabancıların kültürlerini
  5. E) Eğitim ve öğretimde ikiliği

1995

6- I. Dünya Savaşı’nda yenilen Almanya, Versay Antlaşması’yla Polonya’ya bırakmış olduğu yerleri geri almak için daha sonra Polonya’nın batı bölgesini işgal etmiştir. Almanya’nın bu tutumu karşısında İngiltere ve Fransa barışı korumaya çalışmışlarsa da II. Dünya Savaşı’nın çıkmasını engelleyememişlerdir.

Bu durum, I. ve II. Dünya Savaşları arasında nasıl bir ilişki olduğunu gösterir?

  1. A) İki savaşta da çok sayıda cephe açılmıştır
  2. B) Birinci savaşın sonucu ikinci savaşın başlamasına ortam hazırlamıştır
  3. C) Dünya Savaşı öncesindeki bloklaşmalar günümüze kadar devam etmiştir.
  4. D) Savaşların ikisi de aynı hükümleri içeren antlaşmalarla sonuçlanmıştır
  5. E) İki savaşın sonunda da Avrupa’nın siyasi yapısı korunmuştur

 1994

7- Türkiye Cumhuriyeti hükümetleri, 1925-1937 yılları arasında Balkan Antantı’na ve Sadabat Paktı’na öncülük etmişlerdir.

Aşağıdakilerden hangisi, bu girişimlerin amacı değildir?

  1. A) Sınırların güvenliğini sağlamak
  2. B) Devletlerarası güç birliği kurmak
  3. C) Komşu devletlerin dostluğunu kazanmak
  4. D) Yurtta barış, dünyada barış ilkesine uymak
  5. E) Komşu devletler arasındaki anlaşmazlıklara çözüm bulmak

1986 

8- Sovyet Rusya,

  1. Lozan Görüşmeleri’nde Türkiye’nin Boğazlar konusundaki önerisini desteklemiştir.
  2. Montrö Görüşmeleri’nde, Boğazlardan geçiş hakkı istemiştir.
  3. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’den Boğazlarda kendisine bir üs verilmesini istemiştir.

Bu durumlara bakarak Sovyet Rusya’nın Boğazlarla ilgili politikasında hangi amaca yöneldiği söylenebilir?

A) Lozan’da kaybettiği haklarını geri almaya

B) Akdeniz yolu üzerindeki engelleri ortadan kaldırmaya

C) Türkiye’nin güçlenmesini engellemeye

D) Dünya savaşında bozulan Avrupa güç dengesini yeniden kurmaya

E) Türkiye’yi kendi rejimi içine almaya

1984

9- Özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, sömürge durumunda olan bazı Asya ve Afrika ülkelerinin Türkiye’yi örnek aldıkları görülmüştür.

   Türkiye’nin, bu ülkeleri etkileyen yönü aşağıdakilerden hangisi olmuştur?

A) Yurtta ve dünyada barışı korumaya çalışması

B) Başka ulusların haklarına saygılı olması

C) Ortadoğu’da güç dengesini koruması

D) Bağımsızlığını kazanma ve sürdürmedeki başarısı

E) Batı demokrasisi ilkelerini benimsemesi

1981

10-İki devletin anlaşmasında aşağıdakilerden hangisi temel ilke olarak alınırsa, bu devletlerin birbirlerinin yönetimlerine saygılı olduğu söylenebilir?

  1. A) Birinin tanımadığı devletlerarası bir anlaşmayı diğeri de tanımayacak
  2. B) Daha önce yaptıkları anlaşmalar yeni durumdan etkilenmeyecek
  3. C) Her devlet kendi geleceğine kendisi karar verecek
  4. D) Karşılıklı ekonomik çıkarlara ağırlık verilecek
  5. E) Antlaşmalar tek taraflı olarak yürürlükten kaldırılmayacak

 1984

11-          M. Kemal Atatürk;

  • Birinci Dünya Savaşı’na Osmanlı Devleti’nin de girdiği günlerde bu savaşta Almanların yenileceğini,
  • Çanakkale Savaşı’nın sonlarına doğru düşmanın bir kaç gün içinde çekilebileceğini,
  • 1937 yılında, İtalya’nın Habeşistan’a saldırmasıyla İkinci Dünya Savaşı’nın başlamış olduğunu söylemiştir.

     Bunlar M. Kemal Atatürk’ün kişiliğinin hangi yönünü örneklendirmektedir?

A) Yurtta ve dünyada barışa önem verme

B) Topluma yön verebilecek yollar bulabilme

C) Savaşın amaç değil, bir araç olduğuna inanma

D) Türk ulusunun gücüne güvenme

E) Olayların gidişinden sonucun ne olacağını görebilme

1981 

 Cevaplar:             1-A     2-B     3-D     4-D     5-C     6-B

                                  7-E     8-B        9-D   10-C   11-E

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.