Osmanlılarda Bilim Ve Teknik

OSMANLILARDA BİLİM VE TEKNİK

Osmanlı Devleti’nde XIV. Yüzyılda İznik’te ilk medresenin açılmasıyla bilimsel çalışmalar başlamıştır.

OSMANLI DEVLETİ’NDE ÜNLÜ BİLİM ADAMLARI VE ESERLERİ

ALİ KUŞÇU

XV. yüzyılda Fatih döneminde Sahn-ı Seman Medresesinde öğretmenlik yapmıştır. Matematik alanında eserler vermiştir.

KOÇİBEY

XVII. yüzyılda IV. Murat döneminde duraklamanın nedenleri ve çözüm yollarını belirten bir Risale (Rapor) hazırlamıştır.

 

KATİP ÇELEBİ

Keşf-uz Zünun (Bibliyografya), Cihannüma (Coğrafya), Fezlek-i Osmani (Osmanlı Tarihi), Tuhfetül Kibar (Osmanlı Deniz Savaşları), Atlas Minar (Tercüme) en önemli eserleridir.

 

EVLİYA ÇELEBİ

En önemli eseri Evliya Çelebi Seyahatnamesidir.

HAZARFEN AHMET ÇELEBİ

XVII. yüzyılda IV. Murat döneminde Galata Kulesi’nden Üsküdar’a uçuş denemesi yapmıştır.

İBRAHİM MÜTEFERRİKA

XVIII. yüzyılda “Marifetname” adlı eseri yazmıştır. Coğrafya, tıp, matematik ile ilgili bölümlere yer vermiştir.

TAKİYÜDDİN RAŞİD

Osmanlılarda ilk rasathane İstanbul’da Sultan III. Murad döneminde (1574-1595) Takiyüddin Raşit tarafından kurulmuştur.

İstanbul’da başta Hoca Sadeddin Efendi olmak üzere meşhur ulema ve önemli devlet adamları ile yakınlık sağlayan Takiyüddin, Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa vasıtasıyla da Sultan III. Murad ile tanışır ve rasathane kurulması fikrini açar. Sultan Murad atalarına nasip olmayan ve ilk defa kendisine nasip olacak bu işi memnuniyetle karşılar, rasathanenin hemen inşa edilmesini ister ve ayrıca gerekli olan maddi desteği de verir.

Bir büyük bir de küçük iki ayrı binadan müteşekkil olan rasathane, Tophane sırtlarında bir yerde inşa edilmiştir. Rasathane’de çoğunluğu astronomi ve matematik kitaplarından oluşan büyük bir kütüphane de kurulmuştur.

1577 de İstanbul semasında bir ay görülen, Takiyüddin tarafından izlenen Kuyruklu Yıldız

1578 tarihinde İstanbul’dan bir ay süreyle gözlenen kuyruklu yıldızı da rasathaneden gece gündüz uyumadan gözlemiş ve gözlemlerinin neticelerini padişaha sunmuştur. Takiyüddin yeni geliştirdiği teknikler ve aletler vasıtasıyla gözlemlerinde yeni uygulamalar ve astronomi problemlerinde orijinal çözümler getirmiştir.

 

İlk defa mekanik saat kullanarak çok dakik gözlemler yapmıştır. Diğer taraftan da astronomi hesaplarında altmış tabanlı sayı sistemi yerine on tabanlı sayı sistemini kullanmakla ve ondalık kesirlere göre trigonometri cetvelleri hazırlamakla dikkat çekmiştir. Ekliptik ile ekvator arasındaki 23° 27′ lik açıyı 1 dakika 40 saniye farklı 23° 28′ ” bularak ilk defa gerçeğe en yakın ve doğru dereceyi hesaplamıştır. Güneş parametreleri hesabında da yeni bir yöntem uygulamıştır. Sabit yıldızların boylamlarının tesbitinde ise Ay yerine Venüs’ü kullanarak daha dakik neticeler elde etmeyi planlamıştır. Osmanlılarda otomatik makineler üzerine ilk eseri de Takiyüddin yazmıştır.

 

Takiyüddin el-Raşid tarafından kurulan İstanbul Rasathanesinde bulunan “Zâtu’l-Halak Şehinşahname”

Rasathane, çok kısa sayılabilecek bir zamanda oldukça önemli faaliyetlere sahne olmuştur. Takiyüddin gözlemlerini eserinde bir araya toplamıştır. Ancak Takiyüddin rasathanede yaptığı gözlemlerle Güneş ile ilgili cetvellerini tamamlayabilmiş ise de Ay ile ilgili cetvelleri tamamlayamamıştır. Takiyüddin kendisi ile aynı zamanda yaşamış ve rasathane kurmuş olan Tycho Brahe ile karşılaştırıldığında Brahe’den daha net ve dakik rasatlar yaptığı ortaya çıkmaktadır. Ayrıca onun rasathanesinde bulunan bazı aletler Brahe’nin aletlerinden daha üstündü. Ancak Takiyüddin rasatlarını tamamlayamazken Tycho Brahe uzun süre rasat yapmış ve 777 yıldızın yerini tesbit etmiştir.

İslam alimlerinin astronomi eserlerini inceleyen Takiyüddin, eserlerinde yeni unsurlar yanında eskilerin tenkidini de yapmıştır. Rasathane bazı siyasi çekişmeler sebebiyle ve dini gerekçeler ileri sürülerek 1580 tarihinde Padişah’ın emriyle Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa tarafından yıkılmıştır.

 

PİRİ REİS

Piri Reis Haritası günümüze kalan, Amerika kıtasını gösteren en eski haritalardan biridir.

Osmanlı amirali Piri Reis tarafından 1513’de çizilmiş olup, Avrupa ve Afrika’nın batı kıyılarını ve Güney Amerika’nın doğu kıyılarını gösterir. Aralarında Kristof Kolomb’a ait bir haritanın da bulunduğu yirmi kaynağı bütünleştirerek hazırlanmış, 16. Yüzyıl Avrupa ve Müslüman denizcilerinin coğrafi bilgilerini içeren değerli bir tarihi belgedir.

 

SABUNCUOĞLU ŞERAFETTİN

Fatih döneminin meşhur hekimleri arasında yer alan Sabuncuoğlu (1386-1470), şehzadeler şehri diye anılan, Amasya şehrinde doğmuş ve temel eğitimini orada, Amasya Darüşşifası’nda tamamlamıştır. Şerafettin Sabuncuoğlu, diğer birçok hekimin aksine özellikle cerrahi ile ilgilenmiştir. Bu yıllarda genel olarak hekimler cerrahiye pek ilgi duymamışlar ve hatta cerrahi tedavinin gerekli olduğu durumlarda bile, ilaçla tedaviyi tercih etmişlerdir.

Şerafettin Sabuncuoğlu’nun eserlerinden birisi Akrabadin Tercümesi’dir. Sabuncuoğlu’nun ikinci ve nispeten daha meşhur olan eseri Kitâbü’l-Cerrahiyyeti’l-İlhaniyye adını taşır. Eser, bilindiği kadarıyla Osmanlı İmparatorluğunde kaleme alınmış yegâne resimli cerrahi eseridir.

Sabuncuoğlu’nun bir başka eseri daha vardır. Mücerrebnâme adını taşıyan bu eser, ilaçlarla ilgilidir. Şerafettin Sabuncuoğlu bu eserinde sadece muhtelif ilaçlar ve onların kullanılışlarıyla ilgili bilgiler vermemiş bizzat yaptığı bazı deneyleri de burada aktarmıştır. Onlardan biri de zehirlerle ilgili olarak yaptığı hayvan deneyleridir. Bu deneylerde denek olarak horozları kullanmıştır.