Tarih Bilimi Ünitesi Ders Notu Konu Özeti

I.ÜNİTE:TARİH BİLİMİ

A.TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

 1-TARİHİN TANIMI

Tarih *geçmişte yaşanmış olayları ve insan ilişkilerini,*yer ve zaman göstererek,*kaynaklara dayandırarak,*sebep-sonuç ilişki içerisinde,*objektif olarak inceleyen sosyal bir bilimdir.

2-BİR OLAYIN TARİHİN KONUSU OLABİLMESİ İÇİN GEREKEN ŞARTLAR

*geçmişte yaşanması

*üzerinden belli bir süre geçmesi

*meydana geldiği yerin bilinmesi

*gerçekleştiği zamanın bilinmesi

*insan topluluklarını etkilemesi

3-OLAY

Olay  Başlangıcı ve sonucu kısa sürede meydana gelen gelişmelerdir.

Örnek: İstanbul’un fethi, Malazgirt Savaşı,

4-OLGU

Başlangıcı ve sonucu uzun süreler alan gelişmelerdir.

Örnek: Anadolu’nun Türkleşmesi, Türkiye’nin demokratikleşmesi

 5-OLAYIN GEÇTİĞİ YER VE ZAMAN MEYDANA GELEN OLAYIN SEYRİNİ ETKİLEMESİ

Olayın geçtiği yerin yeryüzü şekilleri  olayı etkiler. Tarihçiler bu yüzden yeryüzü şekillerini  etkilerini düşünerek tarihi olayı anlatmalıdırlar.

Olayın geçtiği zaman koşulları neyse o zaman koşullarına göre tarihi olayı anlatmalıdırlar. Bunu dışında olayın kahramanları, kullanılan araç ve gereçlerde olayın seyrini değiştirebilir.

 6-TARİH ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

 Tarama—-Tasnif—Tahlil—tenkit—terkip

a-Tarama

Tarihçinin tarihi bir olayı araştırmak için yaptığı kaynak taramasıdır.

İki türlü Kaynak çeşidi vardır. Bunlar

1:Birinci el Kaynak: Tarihi olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgudur. Örnek: Olayı görenler, Olayın kahramanları, o dönemde yazılan her türlü yazılı belge, olaya ait her türlü araç ve gereçler, kalıntılar.

2:İkinci el kaynak: Olayın geçtiği döneme yakın yada birinci el kaynaktan yararlanarak hazırlanan kaynaklardır.

Not: En gücenilir kaynaklar I. El kaynaktır.

*Malzemenin cinsine göre kaynaklar:

Sözlü Kaynak: Dilden dile kulaktan kulağa günümüze yazısız olarak gelen kaynaklardır. Şiir, hikaye, destan, menkıbe, efsaneler

Yazılı Kaynak: Üzerinde yazı olan bütün belgelerdir. En güvenilir kaynaktır. Kitabeler, şecereler(soy kütükleri),Yıllık(anal),biyografiler, takvimler, para, seyehatnameler, hatıralar, mektuplar yazılı arşiv malzemeleri

Kalıntılar: Arkeolojik kazılarla elde edilen üzerinde yazı olmayan malzemelerdir. Taş, toprak, kemik veya çeşitli malzemelerden yapılmış eşyalar, mağara resimleri, kabartmalar, mezarlar, heykeller.

Çizili, Sesli ve görüntülü Kaynaklar: Haritalar, planlar, taş plaklar, kaset, cd, dvd, fotograf

b-Tasnif(sınıflandırma)

Tarihçi  araştırdığı olayı  *zamana,*mekana ve *konusuna göre sınıflandırmasıdır. Tarihçi bu sayede araştırmasını kolaylaştırmıştır.

c-Tahlil(çözümleme)

Üzerinde çalışılan kaynakların bilgi açısından yeterli olup olmadığını  kontrol edilmesidir. Kaynaklardaki bilgilerin denetlenmesidir.

d-Tenkit(eleştiri)

Bulunan kaynakların güvenilir olup olmadığına bakılması yada Kaynakların kullanılmadan önce gerçek ve sahte olup olmadıklarını, üzerinde değişiklik yapılıp yapılmadığının araştırılmasıdır. İki türlü tenkit vardır. Bunlar:

İç Tenkit: Tarihçinin tarihi olayı yazarken duygu ve düşüncelerini karıştırıp karıştırılmadığının incelenmesidir.

Dış Tenkit: Eserin adının ,yazarın adı, nerede ve hangi tarihte basıldığının incelenmesidir.

e-Terkip

Tarihçi son aşamasına gelmiştir. Bu aşamada son bir göz attıktan sonra tarihi olayı yazıya geçirir.

Yazıya geçirilirken:

*Tarihi olayın geçtiği coğrafyanın özellikleri, medeniyetin yaşantısı kültürü ,kahramanların özellikleri göz önünde bulundurulmalı

*tarihi olayın geçtiği zamanın koşulları göz önünde bulundurulmalı

*Sebep ve sonuçlarıyla değerlendirilmeli

*Yazıya geçirirken objektif olmalı

7-TARİHİN TASNİFİ

 Tarihi olayların kolay anlaşılabilmesi ve öğrenilebilmesi için zamana, mekana ve konuya göre

Sınıflandırılarak yazılmadır.

1-Zamana göre tasnif: Tarihi olayları çağ, yüzyıl ve devir gibi zaman ifade eden bölümlere ayrılarak yazılmasıdır.

Örnek: İlk Çağ tarihi, XI.YY tarihi fatih Sultan Mehmet Devri

2-Mekane göre Tasnif: Tarihi olayların yaşandığı bölge veya coğrafya adıyla sınıflandırılıp yazılmasıdır. Örnek: Orta Asya Türk Tarihi, Avrupa Tarihi, İstanbul tarihi,

3-Konuya göre Tasnif: Tarihi olayları konularına göre sınıflandırılıp yazılmasıdır. İslam tarihi, sanat tarihi, Medeniyetler tarihi,

8-ZAMAN VE TAKVİM

Çağ: Dünyayı etkileyen bir olayla başlayıp dünyayı etkileyen önemli bir olayla biten zaman dilimidir. Dönemler arasında ekonomik, sosyal, kültürel siyasi farklılıklar vardır. Örmek: İlk Çağ, orta Çağ, yeni Çağ, yakın Çağ

Milat: Başlangıç anlamına gelen Hz İsa’nın doğum tarihi olan O(sıfır)dır

Yüzyıl: İçinde 99 yıl barındıran asıra verilen isimdir.

*Yüzyılı tarihe Çevirme:    15 yy -1:  14       1400-1499  yılları kapsar

*tarihi yüzyıla çevirme:     1453

15 yy.

Takvim:  İnsan yaşamını kolaylaştırmak için zamanı gösteren en güzel araçtır.

*tarihte ilk takvimi Sümerliler icat etmiştir(Ay Yılı)

*tarihte Türkler, mısırlılar, Sümerliler, Çinliler, Romalılar ve Yunanlılar takvim icat etmiştir.

*Bütün takvimlerin başlangıç tarihleri vardır. O başlangıç tarihler o medeniyetin önemli tarihleridir. örneğin ———Yunanlılar olimpiyat oyunların yapıldığı tarih mö:776

-Romalılar Roma şehrinin kuruluş tarihi mö:753

-Miladi takvim Hz İsa’nın doğum tarihi o(sıfır)

-Müslümanlar Hicri takvim 622 hicret

Not: Dünyada iki türlü takvim çeşidi vardır. Bunlar Ay yılı ve Güneş yılı takvimdir

a)Ay yılı :Ayın dünya etrafında 12 defa dönemsi sırasında geçen 354 günlün zaman dilimidir.

b)Güneş yılı: Dünyanın Güneş etrafında 1 defa dönmesi sırasında geçen 365 gün 6 saattir.

9-TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAKVİMLER

 12 Hayvanlı Türk takvimi:

*Güneş yılı esaslıdır.

*Türklerin en eski takvimidir.

*Bir yıl 365 gün 5 saattir.

*Her yıl bir bir hayvan ismiyle nitelendirilmiş ve 12 yıl bir dönem olarak algılanmıştır.

*Yılların isimleri: Sıçan-Sığır-pars-tavşan-Ejder-Yılan-at-koyun-maymun-tavuk-köpek-domuz

*Bu takvimi Çin ve Tibetlilerde kullanmıştır.

*21 Mart tarihi yılbaşı kabul edilmiştir.

Hicri takvim

*Ay yılı esaslıdır.

*Bir yıl 354 gün olup bu günkü takvimden 11 gün eksiktir.

*Hz Ömer döneminde hazırlanmıştır.

*Başlangıç tarihi 622 Hicrettir.

*Türkler İslamiyet’i kabul edince bu takvime geçmişler 1926 tarihine kadar kullanmışlardır.

*Hicri takvim şuan kullanılmasa bile dini ay ve günlerin hesaplanmasında  Hicri takvim kullanılmaktadır.

 Celali takvim

*Güneş yılı esaslıdır.

*Selçuklu Sultanı Melikşah’ın emriyle Bilim Adamı Ömer HAYYAM yapmıştır.

*Sadece Melikşahın döneminde kullanılmıştır.(1079-1092)

*Yılbaşı 21 mart olarak kabul edilmiştir.

*Daha çok mali alanlar için hazırlanmış ve Babür devleti tarafından da kullanılmıştır.

Rumi Takvim

*Güneş yılı esaslıdır.

*Bir yıl 365 gün 6 saattir.

*Osmanlı Devleti  kullandığı Hicri takvimdeki  11 gün eksikliği giderip Mali ve vergi alanlarında daha kazançlı olmak üzere bu takvimi kullanmıştır.

*1839 tarihinde kullanılmaya başlanmıştır.

*Miladi takvimden 584 yıl eksiktir.

*1 mart mali yılbaşı kabul edilmiştir.

*Başlangıcı 622 Hicret olayı kabul edilmiştir.

*1926 tarihinde kaldırılmış ama mali yılbaşı 1982 yılına kadar devam etmiştir.

Miladi takvim

*Güneş yılı esaslı olup bir yıl 365 gün 6 saattir.

*Bu takvimi ilk kez mısırlılar icat etmiş ,Roma İmp  Sezar döneminde geliştirerek  Jülyen  takvimi adıyla kullanılmış ve son şeklini 1582 Papa XIII Gregoryan yapmış ve bu yüzden bu takvime  Gregoryan takvimide denilmektedir.

*takvimin başlangıcı Hz isanın doğum tarihi o dır.

Türkiye bu takvimi 1 Ocak 1926 yılında kullanmaya başlamıştır.

10-TARİH ÖĞRENMENİN ÖNEMİ

1-Vatan ve millet kavramlarını öğretir, sorumluk sahibi vatandaş yetiştirir.

2-Geçmişte yaşanmış olaylardan ders çıkartır.

3-Geçmişteki yönetim şekillerinden faydalanmamızı sağlar

4-İnsanların geçmiş yaşantılarla ilgili sorularına cevap verir.

5-Geçmişteki kültür, sanat, mimari, bilim, ekonomik durumların nasıl olduğunu öğreniriz.

11-PROF DR.HALİL İNALCIK:

*Baba Tarafından Kırım türküdür

*1916 yılında İstanbul’da doğmuştur.

*1924 yılında ailesiyle Ankara’ya yerleşmiştir.

*Lise öğrenimini Sivas Öğretmen okulunda başlamış,1932 yılında Balıkesir öğretmen okulundan mezun olmuştur.

*Atatürk’ün kuruduğu Ankara Dil tarih coğrafya fakültesini kazanır ve burada Fuat Köprülü, Şemseddin Günaltay, Muzaffer Göker ve Yusuf Hikmet Bayur tarafından ders alır.

*Yine aynı üniversitede hocalık yapar.

*ABD Şikago üniversitesinde de hocalık yapar ve 1986 da emekli olur.

*Şuan Bilkent üniversitesin de ders vermektedir.

*Önemli eserleri:  Osmanlı medeniyetini tanıtan’’The economic and Social History of Ottoman Empire’’ adlı eser Avrupa’da el kitabı haline gelmiştir.

*Dünyada Birçok alanda ödül almıştır.

*İngilizce, Almanca, Fransızca, İtalyanca, Arapça ve farsça bilmektedir.

 B.TARİH YAZICILIĞI

 TARİH YAZICILIĞI:

İnsanların yaşadıkları deneyimleri ve meydana gelen olayları kayıt altına alarak gelecek kuşaklara aktarma ihtiyacından doğmuştur. Örneğin bazı medeniyetler;

Hititler: Anallar    Türkler: Tabletler     Ruslar: kronikler     Osmanlı Devleti: Vakanüvist

Tarih yazıcılığına büyük önem vermiştir.3 çeşit tarih yazıcılığı vardır. Bunlar;

1-Hikayeci(Rivayetçi) Tarih Yazıcılığı    2-Öğretici(Pragmatik)Tarih Yazıcılığı

3-Araştırmacı Tarih Yazıcılığı

Not: Tarih yazıcılığı Hititliler tarafından (Anal) başlatılmıştır.

1-HİKAYECİ(RİVAYETÇİ)TARİH YAZICILIĞI: İlk tarih yazıcılığıdır. Bu yazıcılıkta olaylar rivayet olunur ki, denilene bilir ki gibi gibi anlatım tarzıyla başlar genellikle hikaye ve destanlara dayandırılır. Olaylar aktarılırken yer ve zaman belirtilir ancak olayların sebep ve sonuçlarına değinilmez. Bu yöntemin kurucusu Heredot’tur. Heredot  Historia eserinde yunan ve komşu ülke tarihlerini bu yöntemle yazmıştır. Bu yöntem XVIII yy kadar Avrupa ve İslam dünyasında kullanılmıştır.

 2-ÖĞRETİCİ(PRAGMATİK) TARİH YAZICILIĞI: Geçmişteki tarihi olaylardan ders çıkartarak topluma fayda sağlamak-öğüt vermek, milli birlik ve ahlaki değerlere geliştirmek amaç edinilmiştir. Olaylarda genellikle zaferler ve kahramanlar ilgi çekilerek anlatılmıştır. Bu akımın öncüsü Tukdides dir. Bu Tarih yazıcılığı Avrupa ve Türkiye’de XIX yy kadar devam etmiştir.

 3-ARAŞTIRMACI TARİH YAZICILIĞI: Bu yöntem XIX yy ortalarından itibaren ortaya çıkmıştır. Bir tarihi kitap ortaya çıkarılırken olayın yer ve zamanı, kaynaklara dayandırılması, olayın sebep ve sonuçlarının araştırılması ve objektiflik ilkesine bağlı kalınması şartlarıyla hazırlanmış olup daha bilimsel bir yöntemdir. Şuan tarihçilerin büyük bir kısmı bu yöntemi kullanmaktadır.

TÜRKLERDE TARİH YAZICILIĞI:

Türklerde tarih yazıcılığı II.Köktürk Devletinde Orhun Yazıtlarıyla başlamıştır.

Osmanlı Devletinde tarihi olaylar ilk olarak Şehnameci adı verilen devlet memuru tarafından yazılıp arşivlenmiştir.

Osmanlı Devleti gerçek anlamda tarih yazıcılığına XVIII yy. da Avrupa’dan etkilenerek başlamış ve Vakanüvislik denilen Devlet resmi tarihçisi ortaya çıkmıştır. Vakanüvisler kendinden önceki olayları derlemek ve kendi dönemlerindeki olayları kaydetmekle mükelleftiler.

İlk Osmanlı tarihçisi Halepli Vakanüvist  Naima Efendidir.

Cumhuriyet Döneminde Tarih Yazıcılı:

Atatürk ,tarih yazıcılığında daha çok Türk tarihi benimsemiş ve Avrupalıların Türkler Sarı ırktandır(İkinci vasıflı insan türü)tezini çürütmek için Türk Tarih Tezini yayınlamıştır.Bu tezini sağlam ve bilimsel kaynaklara dayandırmak amacıyla 1931 tarihinde Türk Tarih Kurumunu kurmuştur.

 C.TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER:

1-Coğrafya:Yeryüzü bilimi

2-Arkeoloji:Kazı Bilimi

3-Kronoloji:Takvim bilimi

4-Paleografya:Eski yazı bilimi

5-Epigrafi: Tablet Bilimi

6-Filoloji:Dil Bilimi

7-Diplomatik:Devletler arası antlaşmalar bilimi

8-Antropoloji:İnsan ırkı Bilimi

9-Etnografya:Halk ve kültür bilimi

10-Sosyoloji:Toplum Bilimi

11-Psikoloji:Ruh Bilimi

12-Nümizmatik:Para bilimi

13-Onomastik:Yer adları bilimi

14-Siciliografi:Mühür bilimi

15-Heraldik:Arma bilimi

16:Geneoloji:Şeçere,soy kütüğü bilimi

17-Ekoloji:Doğa bilimi

18-Hukuk:Kanun bilimi

19-Edebiyat:Duygu ve düşünce bilimi

20:Felsefe:İnsan doğru düşünme bilimi

21:İktisat:Ekonomi bilimi

22-Sanat tarihi: Sanatsal gelişmeler bilimi