Çok Amaçlı Evrensel Örgütler

Çok Amaçlı Evrensel Örgütler

Çok amaçlı evrensel örgütler dendiğinde ilk akla gelen BM’dir. Bir evrensel örgüt olarak 1945’te kurulan ve günümüzde bütün bağımsız devletlerin üye olduğu BM, uluslararası toplumun tümü adına onları ilgilendiren, hemen her konuda faaliyet gösteren bir örgüttür.

BM; üyeliğin bütün devletlere açık olmasıyla evrensel bir örgüt niteliği taşımasının yanında siyasal, güvenlik, sosyal, ekonomik ve kültürel konularda da faaliyet gösteren çok amaçlı bir örgüttür. BM Örgütü uluslararası alanda yukarıda ifade edilen konularda iş birliği sağlamayı öngörmektedir. BM ve onun kolektif güvenlik sistemi, tüm üye devletlere güvenlik garantisi sunmayı öngörmektedir.

İlk bakışta uluslararası alanda siyasal iş birliğini korumayı ve geliştirmeyi amaçlayan bir örgüt olan BM ve onun en önemli organı olan Güvenlik Konseyi’nin uluslararası barış ve güvenliğin korunmasına ilişkin işlevi oldukça önemlidir. Bu anlamda barış ve güvenliği bozma tehlikesi olan ülkelere karşı önlemler alabildiği gibi saldırı fiilinin gerçekleşmesi halinde güç kullanmaya varıncaya kadar çok sayıda tedbire başvurabilmektedir. Bu çerçevede BM’nin ana organları; Güvenlik Konseyi, Genel Kurul, Sekreterlik, Uluslararası Adalet Divanı, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Uluslararası Hukuk Komisyonu ve Uluslararası İnsan Hakları Konseyi’dir.

Güvenlik Konseyi, 5’i daimi, 10’u iki yıllığına görev yapan geçici üyelerden oluşan 15 üyeli bir organdır. Güvenlik Konseyinde karar alınabilmesi için 9 üyenin olumlu oyuna gerek duyulmaktadır.

Esasa ilişkin tüm konularda 5 daimi üyenin herhangi birinin olumsuz oy kullanması veto anlamına geldiğinden diğer tüm üyeler olumlu oy verseler de karar alınamamaktadır. Daimi üyelerin oylamaya katılmaması veya çekimser kalması veto anlamına gelmemektedir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri; ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa’dır.

BM Genel Kurulu; tüm üyelerin temsil edildiği bir organ olarak uluslararası alanda insanlığı ilgilendiren, her konuda görüşmelerin yapıldığı ve çözüm arandığı bir platform niteliğindedir. Bu anlamda Genel Kurul çok önemli bir işleve sahiptir. 1960’lı yıllarda Genel Kurul’da 77’ler Grubu olarak bilinen az gelişmiş ülkelerin ortak faaliyeti, BM Ticaret ve Kalkınma Konferansının (UNCTAD) kurulmasına yol açmıştır. BM Genel Kurul’u siyasal, ekonomik ve sosyal alanlarda her türlü konunun ele alındığı bir tartışma ortamı niteliğindedir.

Bunların dışında örgütün önemli organlarından olan Uluslararası Adalet Divanı, devletlerin kendi aralarında müzakereler yoluyla çözemedikleri sorunun çözümü için başvurdukları bir mahkeme niteliğindedir. Güvenlik Konseyi tarafından seçilen 15 yargıçtan oluşur.

Genel Sekreterlik, örgütün çalışmaları açısından koordinasyon görevi görmenin yanında uluslararası ve bölgesel sorunların çözümünde ara bulucu olarak devreye girmekte veya bir temsilcisini görevlendirerek sürecin barışçıl çözümüne katkı sağlamaya çalışmaktadır.

Ekonomik ve Sosyal Konsey, örgütün ekonomik ve sosyal alanlardaki çalışmalarını yürütmek, bu konularda raporlar hazırlamakla sorumlu organıdır. Konsey, Genel Kurul tarafından seçilen 54 üyeden oluşmaktadır. Üye ülkelerin insan hakları konusundaki uygulamaları bu organ tarafından takip edilir. Yetkisine giren konularda antlaşma tasarıları hazırlar. Ayrıca İnsan Hakları Komisyonu (UNCHR) ve İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR) de bu organa bağlı olarak çalışır. 2006’da Genel Kurul tarafından alman kararla İnsan Hakları Komisyonu yerine İnsan Hakları Konseyi kurulmuştur. 47 üyeli Örgüt’ün 193 ülkedeki insan hakları uygulamalarını izleyerek periyodik gözden geçirme raporları hazırlaması öngörülmüştür.