BULGARLAR
Asya Hunları zamanında Orta Asya'da yaşayan ve Çin kaynaklarında Ting-ling olarak adlandırılan Türklerin, Bulgarların ataları olduğu sanılmaktadır. Bizim konumuz olan Bulgarlar V. yüzyılda Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan ve Ogur adı ile anılan Türk kavimleri arasından çıkmıştır. Ogurlar arasına Atilla'nın ölümünden sonra doğuya çekilen Hunlar da karışmıştı. Bunlar çeşitli adlarla anılıyorlardı: Onogur, Tutugur, Uturgur, vb. Bu adların başlarındaki "On, kutur ve utur" sözleri sayıları uifade etmektedir; on, dokuz ve otuz gibi. Yani çeşitli sayıdaki Ogur kolları bir araya gelerek birer oymaklar birliği oluşturmuştu.
Bulgarlar Onogurlar grubundandır. Onlar, VI. yüzyılda Karadeniz'in kuzeyinde, Ten ve Kuban Irmakları arasında yaşıyorlardı. Bu bölgede Kubrat güçlü bir Bulgar devleti kurdu. VII. yüzyılın başlarında kurulan bu devlet, Kubrat'ın ölümünden sonra yıkıldı. Hazarların ilerlemesi Bulgarları üçe böldü. Kafkaslara doğru gidenler Hazarların egemenliğini kabul ettiler. Bunlar bir süre sonra yerli topluluklar arasında eridiler. Geriye kalan Bulgarların bir kısmı batıya yöneldiler ve daha sonra Tuna Bulgarları adı ile anıldılar. Kuzeye gidenlere ise Kama Bulgarları adı verildi.
1. TUNA BULGARLARI
Asparuk idaresinde Tuna'yı geçen Bulgarlar, Balkanlara gelerek bir devlet kurdular (679). Bir taraftan Bizans diğer taraftan Avarlara karşı varlıklarını korumayı başardılar. Bu durum Bulgar ordusunun gücünü gösterir.
Bulgarlar, Bizans içindeki taht kavgalarına karışmaktan da geri durmuyorlardı. Zaman zaman onlara asker yardımı da yapıyorlardı. Bazı devirler aralarında savaşlar da çıkıyordu. Bunlardan birinde Kurum Han büyük bir Bizans ordusunu imha etmiş ve Bizans imparatoru da bu savaşta ölmüştü (811). Kurum Han yaptığı bir diğer savaşta da Avarları yenmişti. Onun zamanında Bulgarlar İstanbul'u kuşatacak kadar büyük bir güce eriştiler.
Balkanlara gelen Bulgarların sayısı, yerli Slav toplulukları karşısında söz konusu edilemeyecek kadar azdı. Onlar, çok kalabalık yerli halkı, üstün askerlik ve teşkilatçılıkları sayesinde idare etmişlerdir. Buradaki Bulgar Devleti iki yüzyıla yakın bir süre Türklük özelliklerini koruyabildi. IX. yüzyılın ortalarına doğru Bulgarlar Slavlaşmaya başladılar. 804'te Boris Han Hristiyanlığı resmen kabul etti. Bu tarihten sonra Bulgarlar çok kalabalık olan Slavlar arasında eriyip yok oldular. Bugün Türkiye'nin sınır komşusu olan Bulgaristan'daki Türkler, Osmanlılar zamanında Anadolu'dan giden Türkmenlerin çocuklarıdır. Aynı ülkedeki Slavlar ise eski Bulgar Türklerinin adını taşımaktadırlar. Yani taşıdıkları Bulgar adı Türkçe olmakla beraber kendileri Slavdır.
2. KAMA BULGARLARI
Kubrat'ın ölümünden sonra kuzeye göçen Bulgarlar Kama Irmağının İtil'e döküldüğü bölgeye yerleştiler. Burada kurulan devletin ilk iki yüzyıllık tarihi karanlıktır. Bunlar bir süre Hazar Kağanına bağlı olarak vergi ödediler.
Kama Bulgarların yerleştiği topraklar verimli olup otlakları da boldu. Ayrıca geniş ormanlar da vardı. Onların büyük çoğunluğunu toprağa bağlı çiftçiler meydana getiriyordu. Rus ve İskandinav ülkeleri ile Hazarlar arasındaki ticaret yolu Bulgar ülkesinden geçiyordu. Çok geçmeden Bulgarlar da ticarete başladılar. Ziraat ve ticaretin gelişmesi sonucu birçok şehir kuruldu. Bunlardan biri olan Bulgar şehri, Doğu Avrupa'nın en önemli ticaret merkezi oldu.
Müslüman tüccarların etkisiyle Bulgarlar arasında İslam dini yayılmaya başladı. Bulgar Hanı Almış, Abbasi kalifesine baş vurarak din bilgini istedi. Halife bu isteği yerine getirerek kalabalık bir heyeti onlara gönderdi. Böylece iki taraf arasında Hazarlara karşı bir dayanışma meydana geldi.
Kama Bulgarları Devleti'ne Batu Han zamanında Moğollar son vermiştir (1237). Bulgarların şehirleri yakılıp yıkıldı. Bulgarlar'ın yerini daha sonra kurulan Kazan şehri aldı. Diğer iki Bulgar topluluğu yok olup gitmiştir. Kama Bulgarları ise varlıklarını bugün de sürdürmektedirler. Onların arasına çeşitli devirlerde Kıpçak Türklerinden bazı oymaklar da katılmış olup, günümüzde Kazan Türkleri veya Kazan Tatarları adı ile anılmaktadırlar.
