Kişinin Aslını Unutmaması

Gazneliler Devletinin gözde hükümdarı Sultan Mahmut¸ bir av dönüşü¸ biraz dinlenmek ve su içmek için yolu üzerindeki bir köye uğrar ve bir evin önünde durur. Evin önünde durmakta olan delikanlıdan su ister. Delikanlı¸
– Efendim evde su yok¸ annem suya gitti¸ dönsün hemen ikram ederim, der ve onları biraz dinlenmeye davet eder. On¸ on beş dakika sonra bu delikanlı eve girer¸ bir testi ve maşrapa ile su getirip konuklarına ikram eder. Bu arada bir nokta Sultan Mahmut’un gözünden kaçmaz. Delikanlıya sorar:
– Sen biraz önce evde su olmadığını¸ annenizin suya gittiğim söylemiştin. Biz buradayken sudan falan gelen olmadı¸ ama sen yok dediğin halde evden su getirdin…
Genç;
– Haklısınız. Size evde su yok diye yalan söyledim. Çünkü geldiğiniz anda dikkat ettim çok terliydiniz. Eğer o anda size su verseydim hastalanabilirdiniz. Teriniz soğuyacak kadar vakit kazanmak için böyle bir yola başvurdum,der.
Bu gencin gerek bu açıklaması¸ gerekse oraya geleli sergilediği tavır hükümdarın dikkatini çeker. Onda bir cevher olduğunu sezer. Kendisiyle ilgilenmeye başlar. Adını sorar¸ “Ayaz” diye cevap verir. Sultan Mahmut ülkenin hükümdarı olduğunu¸ kendisini saraya götürmek istediğini söyler. Ayaz¸
– Anne ve babamın izin vermesi şartıyla gelirim¸, der.
Durum Ayaz’ın anne ve babasına anlatılır¸ izin alınır. Sultanın av kafilesi Ayaz’ı da yanlarına alarak Gazne’ye döner.
Ayaz¸ sarayda yoğun bir eğitim ve öğretime tabi tutulur. Tahminlerin ötesinde zeki ve başarılı bir genç olduğu görülür. Her öğretileni şıp diye kapar¸ köyden gelmişliğini belli etmemek için bir yanlışlık ve bir falso yapmamaya aşırı dikkat gösterir.
Sonuçta Ayaz¸ Sultan Mahmut’un güvenebileceği nitelikte bir eleman olarak yetişir ve Sultan’ın emrine girer. Kendisine hangi görev verilse hakkından gelir. Her işte hükümdardan tam not alır. Sultan Mahmut¸ Ayaz’ı keşfettiğine içten içe memnun olur. Ayaz¸ sarayda liyâkat ve yetenek isteyen en önemli görevler için adı akla ilk gelen kimse olur. Bu hızlı yükseliş¸ başından beri sultanın maiyetinde bulunanların haset ve kıskançlığını çekmeye başlar. Bu yüzden¸ tarih boyunca benzer her ortamda görüldüğü gibi¸ sarayda Ayaz hakkında birtakım dedikodular¸ hatta iftiralar üretilmeye başlanır.
Maksat Sultan’ın ona olan güvenini sarsmak ve onu gözden düşürmektir. Dedikoduların biri¸ Ayaz’ın sarayda özel bir odası bulunduğu¸ oraya her gün girip çıktığı¸ saraydan aşırdığı değerli şeyleri orada sakladığı yolundadır.
Bu dedikodular bir ara öyle yoğunlaşır ki¸ Sultan bunlara inanmadığı halde iftiracıları mahcup etmek için tahkikata karar verir.
Ayaz’ı çağırıp ona¸
“Ayaz! Senin sarayda özel bir odan varmış¸ oraya saraydan aşırdığın kıymetli şeyleri saklıyormuşsun. Şu odayı bir görelim”
der. Ayaz da¸
– Nasıl olur efendimiz¸ ne alabilir ne saklayabilirim?..
diye karşılık verir ve odayı görmeye buyur eder. Sultan¸ vezirler ve diğer görevliler odaya çıkarlar. Ayaz kapıyı açar ve içeri girerler. Fakat içerde¸ bir kenarda duran eski püskü bir elbise ile bir çift çarıktan başka bir şey görmezler. Hükümdar sorar:
– Hani Ayaz sakladığın şeyler¸ sen her gün bu odaya niçin girip çıkıyorsun?
Ayaz’ın açıklaması gerçekten iftiracıları mahcup edecek içeriktedir:
– Efendimiz¸ Allah kullarını iftiradan korusun. Söylendiği gibi bu odaya her gün girip çıkıyorum; ama bunu buraya bir şeyler saklamak için değil¸ sizin beni köyden getirirken üzerimde bulunan şu pejmürde elbise ve çarıkları görmek ve kendi kendime; “Ayaz¸ bu gün ulaştığın ikbale aldanıp aslını unutma. Sen yoksul bir köylü çocuğusun¸ kader bir gün seni yine aynı duruma düşürebilir..” diye telkinde bulunmak için yapıyorum…

Özetle¸ “ölmeden önce ölebilmek” sırrına erenler ancak Ayaz gibi nefsini kontrol altında tutabilenlerdir. Görevlendirilen makamların hakkını verebilenler sorumluluk duygusuna sahip olanlardır. Şahsiyet kazanamamış ve kimlik sorunu nüksetmiş olanlar her geçen gün erimeye ve çürümeye mahkûmdur. Sorumluluk bilincine sahip olanlar ise asâlete bürünenlerdir.