OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI VE YÖNETİMİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ
DEVLET YÖNETİMİ
Merkez Yönetimi
Osmanlılarda devlet anlayışının temelinde, Orta Asya Türk geleneği ile Türk-İslam devletlerinin etkileri görülür. Devletin yönetilmesinde İslam hukuk kurallarının etkileri büyüktür.
Padişah: Padişahlar, bulundukları görevi, kendilerine tanrı tarafından verilmiş bir emanet olarak görürlerdi. Merkezi bir yönetim kuran Osmanlı Devleti’nde padişahların başlıca görevleri; ülke sınırlarını genişletmek ve geliştirmek, halkın refah ve mutluluğunu ve ülkede adaleti sağlamaktı.
İlk zamanlarda bey ve gazi ünvanını taşıyan Osmanlı hükümdarlarına, sonraları padişah denilmiştir. Sultan unvanını resmen ilk defa l. Bayezit kullanmıştır. Osmanlı padişahları, Yavuz Sultan Selim’den itibaren halife unvanı alarak, İslam dün-yasının da lideri konumuna geldiler.
Kuruluş ve gelişme dönemlerinde padişahlık babadan oğula geçerdi. Ancak hangi oğlun padişah olacağı belli değildi. Bu durum çoğu kez taht kavgalarının çıkmasına neden olurdu. Bu durumu önlemek için Fatih, düzenlediği Kanunname-i Ali Osman ile padişaha, gerektiği zaman kardeşlerini öldürtme hakkını verdi.
XVII. yüzyılın başlarında, I. Ahmet zamanında Osmanlı ailesinin en yaşlı ve aklı başında (ekber ve erşet kuralı) şehzadesinin padişah olması kabul edildi. Böylece şehzadeler arasındaki taht kavgaları önlenmeye çalışıldı. Ancak, sancağa çıkma sisteminin kaldırılması şehzadelerin devlet yönetiminden uzak kalmalarına, yeterli deneyim ve bilgi edinememelerine ve halktan da kopmalarına neden oldu.
Şehzadeler: Padişahların erkek çocuklarına şehzade denirdi. Şehzadeler küçük yaştan itibaren, sancaklara gönderilip, askeri ve idari konularda yetiştirilirdi. Sancakta bulunan şehzadelere “çelebi sultan” denirdi. Şehzadelere yardımcı olmak amacıyla, yanlarına “lala” denilen tecrübeli bir devlet adamı verilirdi. XV. yüzyıl ortalarına kadar İzmit, Bursa, Eskişehir, Aydın, Kütahya, Manisa ve Amasya başlıca şehzade sancakları olmuştur. Şehzadeler, cülus töreniyle tahta çıkarlar ve onlar için “kılıç alayı” düzenlenirdi.
Saray: İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılmaya başlanan Topkapı Sarayı XIX. yüzyıl ortalarına kadar padişahların oturduğu yer oldu. Daha sonra ise padişahlar, Dolmabahçe Sarayı ve Yıldız Sarayı’nda oturdular. Divan toplantıları, padişahların tahta çıkış töreni, yabancı elçilerin kabulü ve bayramlaşma törenleri saraylarda yapılırdı.
Topkapı Sarayı üç bölümden meydana geliyordu:
Birinci Bölüm: Sarayın Bab-ı Hümayun denilen giriş kapısı ile orta kapı arasındaki yer olup Birun olarak isimlendirilmişti.
İkinci Bölüm: Orta kapı ile Babü’s Saade (Akağalar Kapısı) arasındaki yerdi. Burada, Divan-ı Hümayun’un toplandığı Kubbealtı, Hazine ve Defterhane bulunurdu.
Üçüncü Bölüm: Babü’s Saade kapısından sonraki bu bölüm, asıl sarayı oluştururdu. Burada, Enderun, Arz Odası, kutsal emanetlerin bulunduğu Hırka-i Saadet ve Harem bulunurdu.
Enderun: Enderun, devlet yönetiminde ve eğitim sisteminde önemli bir yere sahipti. Enderun, Osmanlı Devleti’nde devlet adamı yetiştiren bir okuldu. Enderun halkını, devşirme çocuklar ve savaşlarda tutsak alınıp yetiştirilen gençler oluşturuyordu. Devşirme Kanunu’na göre toplanan çocuklar, önce Edirne Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı ve Galata Sarayı’nda eğitilirler ve bunlar arasından seçilenler Enderun’a alınırdı.
Devşirmeler, Enderun’da bulunan Büyük Oda ve Küçük Odalara alınır, burada sıkı bir eğitim görürlerdi. Bu eğitimin amacı, saraya alınacak kişileri, devlet adamı ve asker olarak yetiştirmekti. Bu odalarda eğitim tamamlandıktan sonra, yeni bir seçim yapılırdı.
Seçilenler, padişahın özel hizmetine ait şu odalara alınırlardı:
Has oda: Burada bulunanlar, padişahın günlük hizmetinde görev alırdı.
Hazine Odası: Bu odada bulunanlar, padişahın özel hazinesine ve değerli eşyalarına bakarlardı.
Kiler Odası: Burada bulunanlar, padişahın sofra hizmetlerine bakarlardı.
Seferli Odası: Müzisyen, berber gibi hizmetlilerin bulunduğu yerdi.
Bu odalarda eğitimini tamamlayanlar, “çıkma” denilen bir tayin usulü ile merkezi devlet yönetiminde ve taşrada önemli görevlere getirilirlerd
