Türkiye Selçuklu Devleti’nin Yükselme Dönemi

TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NİN YÜKSELME DÖNEMİ

I. KILIÇASLAN (1092-1107)

• Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın ölümü üzerine serbest kalarak Anadolu’ya gelmiş ve tahtı ele geçirmiş, çözülmeye başlayan devlet örgütlenmesini güçlendirmiştir.
• üyük Selçuklulara karşı güçlü bir ordu kurmak amacıyla ittifaklara yöneldi (Büyük Selçukluların taht kavgalarından yararlanıp, tahtı ele geçirmek amacıyla). İzmir Beyi Çaka Bey’in kızıyla evlendi, Malatya kuşatmasını gündeme getirdi.
• Malatya kuşatması öncesi sorunlar çıkacak ve Bizans’ın kışkırtmaları sonucu Çaka Bey’i öldürtmüştür (1096).
• Burada Bizans’ın durumu çok ilginçtir. Bu sırada Bizans’a haçlı yardımı gelmesi söz konusudur. Ancak Çaka Bey İzmir’den gelip Çanakkale Boğazı’nı tıkamakta, Trakya’da da Çaka Bey’e bağlı Peçenekler Bizans’ı tehdit etmekte, Anadolu’da da I. Kılıçaslan bulunmaktadır.
• Böylece Çaka Bey’in ölümüyle üçlü tehlike ortadan kalkacaktır. En fazla kazançlı taraf Bizans olacaktır.
• Haçlı Seferlerinin gündeme gelmesine rağmen Malatya kuşatmasına gidilecektir.
• Haçlılar Anadolu’ya gelip İznik’i kuşattıklarında (1096) Malatya kuşatması kaldırılıp İznik’in yardımına koşacaktır ancak kalabalık haçlı ordusu karşısında başarı sağlayamadı ve geri çekilerek İznik haçlılara bırakılıp Konya başkent yapıldı (İlk kez batıdan doğuya başkent değişikliği yapılmıştır). Bunun sonucunda Marmara, Egede İzmir çevresi, Antalya Bizans’a verildi.
• Batı elden çıkacak ve hedef doğu olacaktır.
• 1097’de haçlılara karşı Çukurova’da Ermeni desteği sağlanacaktır.
• Aynı yıl Ermenilerin yardım isteği üzerine 1097-1107 arası Doğu Anadolu topraklarını ele geçirecektir. 1107’de güneye inip Suriye Selçukluları ile komşu olundu.
• Aynı yılda Suriye Selçukluları ile Habur Irmağı kenarında yaptığı savaşı kaybedecek ve ırmakta boğulacaktır.
• 1107-1116 arası Anadolu’da yine kargaşa dönemidir. Bu karışıklıkta Danişmentliler Anadolu’ya hakim olacaklardır.
• 1110 yılında I. Kılıçaslan’ın oğlu Şahin Şah tahta geçip bazı başarılar elde etti. Fakat Danişment Beyi Emir Gazi’nin kızı ile evlenen kardeşi Mesud, Danişmentlilerin yardım ile Anadolu Selçuklu Sultanı olarak Konya’da tahta geçti (1117).

I. MESUT (117-1154)

• Tahta geçmesinin ardından II. Haçlı ordusu Anadolu’ya girdi. Haçlılar ile tek başına mücadele edemeyeceğini anlayınca Danişmentliler ile işbirliğine yöneldi.
• Bu sefer sırasında Haçlılar ile insani ilişkiler de kurulmuştur.
• I. Mesut döneminde Anadolu Selçuklu Devleti’nin ilk parası bastırılmıştır.
• Doğuda ve Batıda bazı bölgeleri ülkesine katan I. Mesut, Danişmentlileri de kendine bağladı.
• 1154’te ölümüyle yerine II. Kılıçaslan geçmiştir.

II. KILIÇASLAN (1154-1192)

• III. Haçlı Seferi yapıldı. Haçlılarla görüşme yaparak Anadolu ticaretini geliştirme amacı gütmüş, ancak oğullarının karşı çıkması ve haçlılara saldırmaları sonucu Anadolu’da haçlı harabesi en fazla bu sefer sonucu meydana gelmiştir.
• 1175’te Danişment Beyliği’ne son vermesi Bizans’ı rahatsız etmiştir. Çünkü Anadolu Türk birliği büyük ölçüde sağlanmıştır.
• Bizans İmparatoru Manuel, II. Kılıçaslan’ın Anadolu birliğini sağlamasından ve güçlenmesinden çekinmeye başladı. Hem Türkmen akınlarını bahane ediyor, hem de Danişmentlilerden alınan bazı halı ve şehirlerin Bizans’a verilmesini istiyordu.
• II. Kılıçaslan da Eskişehir çevresinde inşa edilen istihkamların yıkılmasını istiyordu.
• Böylece çatışma kaçınılmaz hale geldi. Gerçek neden ise II. Kılıçaslan’ın Anadolu birliğini sağlayıp güçlenmesiydi. Manuel, Türkleri ezmek ve Anadolu’yu yeniden ele geçirmek düşüncesindeydi.
• 1176’da Bizans ile yapılan Miryokefalon Savaşı kazanıldı. Herşeyden önce Bizans ordusu imha edilmiştir. Gece iki taraf arasında barış yapılacak ve savaşın nedenleri anlaşmaya yansıyacaktır.

Önemi:

• Malazgirt’ten sonra ikinci sırayı alır. Haçlı Savaşları ile elden çıkan üstünlük tekrar Türklere geçti.
• Malazgirt’ten sonra Bizans, Anadolu’nun kendisine ait olduğunu sanıyor ve devamlı bu yolda çaba harcıyordu. Bu savaş tüm ümitlerini sona erdirdi.
• Bu zaferle Anadolu’nun tapusu alınmıştır denilebilir. Bizans bir daha saldırıya geçememiş, elinde kalan toprakları savunmaya çekilmiş, Anadolu’dan umudunu kesmiştir.
• Böylece Miryokefalon Savaşı, Anadolu’da Türk egemenliğini kesinleştirmiştir.
• II. Kılıçaslan’en en büyük hatası ülkeyi iki oğlu arasında paylaştırmasıdır. Bunun sonucunda oğulları arasında taht kavgalarının çıkması nedeniyle üzüntüden ölmüştur.
• II. Kılıçaslan döneminde devletin ilk altın parası bastırılmıştır.
• 1192’de babasının yerine geçen I. Gıyaseddin Keyhüsver, güçlenen ağabeyi Tokat Meliki Rükneddin Süleyman Şah’a tahtı bıraktı (1196).

RÜKNEDİN SÜLEYMAN ŞAH

• Tokat Meliki iken kardeşleriyle iyi geçinerek Karadeniz kıyılarını ele geçirerek güçlenmiş ve taht kavgalarından yararlanıp tahta geçti (1196).
• Menderes vadisi ve ovalarını ele geçirerek Bizans’ı vergiye bağladı.
• Taht kavgalarından yararlanarak ilerleyen Ermeni derebeyi Leon’u Toroslar’ın ötesine sürerek egemenliğine aldı. 1204’te ölümüyle kardeşi I. Gıyaseddin Keyhüsrev ikinci ve kesin olarak tahta geçti.

YÜKSELME DÖNEMİ

I. GIYASEDDİN KEYHÜSREV (1204-1211)

• İkinci kez tahta geçişinde, siyasi birliği kurulmuş, güçlü bir devlet devralmış, içte ciddi bir sorunla karşılaşmamıştır.
• Filistin Haçlı yönetimi zayıflayınca ticaret yollarının güvenliği kalmayacak ve Anadolu ticaretinde tehlike belirecektir. Kara ticaret yolarının denizlere ulaştırılması gerekmektedir.
• 1206’da Samsun alındı. İlk alınan limandır.
• 1207’de Antalya alındı. Bu liman, Türkiye’nin Avrupa ve Mısır ile ticari ilişkisini sağlayan, bir ithalat-ihracat üssüydü.
• Antalya’nın alınması zamanında ve daha sonraki devirlerde Anadolu Selçukluları’na büyük kazanç sağladı. Arkasından Eyyubiler’in Kuzey Suriye ve Doğu Anadolu’yu almalarını önledi. Bütün bu başarılarıyla Anadolu birliğini daha da güçlendirmiş oldu.
• Bütün bu başarıları sonucu kara ticaret yolları denizlere ulaştırıldı.
• Bazı tüccarlara kolaylıklar tanıyan antlaşmalar yapıldı (ilk kapitülasyonlar, Venedik ve Ceneviz ile Kıbrıs tüccarlarına).

I. İZZETTİN KEYKAVUS (1211-1220)

• Selçuklu Devlet adamlarının kararıyla tahta geçirildi. Ancak kardeşi Alaeddin Keykubat bu kararı tanımayarak kendisini Kayseri kalesinde kuşattı ise de yenilerek kaçtı.
• İlk sıkıntıyı atlatan I. İzzeddin Keykavus, Anadolu Selçuklularının ekonomik çıkarı için bir takım girişimlerde bulundu. Anadolu’nun ticaretteki önemini değerlendiren I. İzzeddin Keykavus, askeri seferlerini buna göre düzenledi.
• İlk önce Kıbrıs Kralı ile her iki ülke tüccarlarının birbirlerinin topraklarına serbestçe girip çıkma ve ticaret yapmalarını öngören bir anlaşma yapıldı. Çünkü Avrupa ülkeleriyle ticaret Kıbrıs üzerinden yapılıyordu.
• Daha sonra Kuzey ticaret yolunu işlek hale getirmek için Trabzon Rum İmparatorluğu vergiye bağlandı, Trabzon limanından da yararlanma hakkı kazanıldı.
• Arkasından Haçlı Seferleriyle elden çıkmış olan Sinop alındı, buradaki tersaneden yararlanıldı (Devletin ilk tersanesi).
• Venedik, Ceneviz ve Kıbrıs tüccarlarıyla ticaret antlaşmaları imzalandı.
• Ticaret açısından en gelişmiş dönem I. İzzeddin Keykavus dönemidir. Bu zamanda Anadolu her yönden gelen kervanların ve tüccarların kaynaştığı işlek bir ticaret merkezi haline geldi. Bu gelişmeler sonucu pek çok kervansaray da yaptırılmıştır.

Gelişme Döneminin Özellikleri:

• Ticaret gelişmiştir. Gelişmesi ve devamı için önlemler alınmıştır.
• Fetihler kara ticaret yollarının denizlere ulaştırma yönündedir.
• Fethin yanında tersane kurma, var olandan yararlanma yoluna gidilmiştir.
• Tersane kurmanın temel amacı ticaret yollarının güvenliğini sağlamaktır.
• Diğer bir amaç da toprakları deniz yoluyla korumaktır.
• Bir başka amaç yabancı ticaret gemilerinin bakımını sağlamaktır.
• Kervansaraylar yapılmış, burada belirli bir miktar para alındığı için büyük gelir sağlanmıştır.
• Yabancı tüccarlara ayrıcalıklar verilmiştir (Venedik, Ceneviz, Kıbrıs).
• Yolların güvenliğinin sağlanmasının yanında devlet sigorta sistemi de uygulanmıştır.

I. ALAEDDİN KEYKUBAT (1220-1237)

• Anadolu Selçuklu Devleti’nin sanat, bilim, siyaset, ticaret ve askeri alanda en parlak dönemidir.
• Ağabeyi İzzeddin’in ölümü üzerine tahta çıkan I. Alaeddin Keykubat’ın karşısına çıkan ilk sorun, doğudaki korkunç Moğol istilasıdır.
• İlk iş olarak Konya ve Sivas başta olmak üzere şehirlerin etrafını surlarla çevirmeye başladı.
• Rumların elinde bulunan Kandetor (Kandelor) kalesini aldı (1223). Şehir yeniden inşa edilerek sultanın adından dolayı Alaiye dendi (bugünkü Alanya).
• Ticaret açısından önemli bir üs olan Alaiye’de bir tersane kurdurdu.
• Karadeniz ticaret yollarının güvenliğini sağlamak için Suğdak (Kırım) Seferini yaptı. Kırım alındığı gibi bölgedeki Kıpçak emirleri ve Rus Knezleri (derebeyi) itaat altına alındı.

 

• Moğol tehlikesine karşı aldığı önlemler:

1. Doğudaki kaleler güçlendirildi.

2. Doğudan gelen Türkmenleri doğu sınırlarına yerleştirdi.

3. Harzemşah-Eyyubi-Anadolu Selçuklu ittifakını sağlamaya çalıştı, ancak gerçekleştiremedi.

• Hiç beklemediği yerden darbe yiyecektir. Harzemşahlar Ahlat’ı alacak, Harzemşah-Anadolu Selçuklu sürtüşmesi meydana gelecektir.
• 1230’da Harzemşahlar ile yaptığı Yassı Çemen Savaşı ile Ahlat’ı geri alacak ancak yapmak istediği ittifak darbe alacaktır. Harzemşahların yıkılmasıyla Moğollar ile arasındaki tampon devlet ortadan kalkmış ve Moğollar ile karşı karşıya gelinmiştir.
• Yassı Çemen Savaşı Moğol saldırısını 10 yıl geciktirmiştir. Çünkü Moğollar, yenemedikleri Harzemşahların Selçuklular tarafından yenilmesi üzerine Anadolu üzerine bir süre saldırıda bulunmaktan çekineceklerdir.
• 1237’de öldürülmesiyle yerine oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev geçecektir.