İRAN UYGARLIĞI

Medler

  İran Yaylası’nın kuzeybatısında, Hazar Denizi’nin güneyinde yerleşmişlerdir. Merkezleri Ekbatan (Hemedan) şehriydi.

  Babiller ile birleşip Asur Devleti’ni yıktılar ve topraklarını paylaştılar. Urartuların yıkılmasından sonra Anadolu’ya girdiler.

  Anadolu egemenliği için Lidyalılar ile yapılan savaşta, güneş tutulması meydana gelmiş, bu olayı bir uyarı sayarak barış yapmışlardır (M.Ö.585).

  M.Ö.550 yılında Perslerin isyanı sonucu yıkılmışlardır.

Persler

  İran’ın güneybatısında yaşayan Persler, 550 yılında Medlere son vererek Anadolu, Suriye, Filistin ve Mısır’ı ele geçirerek büyük bir imparatorluk kurdular. Başkentleri Persopolis’ti.

  Sürekli savaşlar huzursuzluklar doğurmuş, içeride ayaklanmalar baş göstermiştir. I. Darius bu ayaklanmaları bastırdıktan sonra reformlarıyla İran’a yeni bir düzen getirmiştir. İmparatorluğu “Satraplık” adı verilen yirmi eyalete ayırmış, her vilayete bir Satrap (vali) atamıştır. Satraplar, kral adına o bölgeyi yönetmişlerdir.

  İran devlet yönetimi (Satrapluk düzeni) büyük İskender’in Hellenistik Krallıkları ve Roma İmparatorluğu’na örnek olmuştur. Persler, Doğu-Batı uygarlıkları arasında yakınlaşmayı sağlayan ilk medeniyettir.

  Satrap’ın dışında her eyalet için ayrıca birer komutan atanırdı. Amaç, Satrapları denetlemekti.

  Bunların dışında her ikisini de denetleyen bir haber alma örgütü (istihbarat teşkilatı) kurulmuştur. Bu teşkilat, tarihin ilk istihbarat teşkilatı kabul edilir. Denetçilere “Kralın gözü ve kulağı” (Şahgözü ve Şahkulağı) denirdi.

  Mutlak bir idareyle ülke yönetilmiştir. Krallar, “Ülkeler Kralı” veya “Krallar Kralı” (Şahinşah) ünvanlarını almışlardır.

  Düzenli bir posta teşkilatı kurmuşlardır. Bu teşkilat tarihin ilk posta teşkilatı kabul edilir.

  İlk divan teşkilatını kurmuşlardır.

  Pers İmparatorluğu’nun siyasi ve günlük yaşamına Mecusilik de denilen “Zerdüştlük” dininin ilkeleri egemendi. Kutsal kitabı Zend-Aresta’dır. Bu dinde ateşe tapılır ve yakılan ateş hiçbir zaman söndürülmezdi.

  Bu dine göre ışık ve iyilik tanrısı Ahuramazda (Hürmüz) ile karanlığın ve kötülüğün tanrısı Angramanya (Ehrimen) arasında sürekli bir uğraş vardır. Hürmüz, insanlara erdemi, düzeni, tarımı ve zanaatları öğütler, Ehriman ise kötülük ve karışıklık taşır.

  Zerdüştlük, Hindistan, Suriye, Anadolu ve Mısır gibi ülkelerde yayılmış, eski Yunan Filozofları Eflatun ve Aristo üzerinde de etkili olmuştur.