Tarih Bilimine Giriş Ders Notu

Tarih Bilimine Giriş / Uyarılar

Sosyal bilimlerin her biri birey ve toplumla ilgili bir konuyu incelediği için, tarihçi bu bilimlerden yararlanarak kaynaklarını zenginleştirmelidir. Bu nedenle, Tarih bilimi filoloji, antropoloji, arkeoloji ve sosyoloji gibi bilimlerden yararlanmak zorundadır.

Kronolojik, coğrafi veya analitik tarih araştırmalarının her biri insanlık tarihinin sadece bir yönünü aydınlatır. Bu nedenle, hiçbir araştırma tek başına insanlığın tarihini bir bütün halinde kavramamıza yetmez.

Başlangıcından günümüze kadar insanlık tarihi kesintisiz bir süreç halinde gelişmiştir. İnsanlık tarihini “sınıflandırarak” incelemenin temel amacı, tarih araştırmalarını ve öğretimini kolaylaştırmaktır.

Tarih öncesi çağda bazı toplumların birden fazla dönemin özelliğini aynı anda yaşamış olması, göç ve istila gibi gelişmelerin toplumların tarihsel gelişim süreci üzerinde etkili olduğunu kanıtlar.

Her tarihi olay, içinde meydana geldiği dönemin özelliklerini taşır. Bu nedenle, tarih araştırmalarında “doğru ve tarafsız” bilgi elde etmek için, geçmişte yaşanan olaylar o günün koşulları içerisinde ele alınmalıdır.

Hiçbir tarihçi, ulaştığı sonuçların en doğru, en kesin bilgi olduğunu ileri süremez. Bulunacak her yeni belge eski bilgimizi destekleyebileceği gibi, değiştirebilir de.

Tarihi inceleme ve anlama sayesinde insanlar “tarih bilinci” kazanır. “Objektif tarih bilgisi” geleceğin inşasında toplumlara yol gösterir.

Bir kazı yerinde tarım aletleri, evler ve saraylar gibi bulguların elde edilmesi, o yörede yaşayanların yerleşik ve üretici yaşama geçtiklerini gösterir.

İhtiyaçların insanları araştırma ve incelemeye yöneltmesi, “yaşam koşullarının bilim ve sanat eserleri üzerinde etkili olduğu” yargısını doğrular.

GENEL KAVRAMLAR

Tarih, geçmişte yaşamış insan topluluklarının birbirleriyle olan ilişkilerini,savaş ve barışlarını, kültürlerini, medeniyetlerini, sosyoekonomik yapılarını belgelere dayanarak, yer ve zaman göstererek, sebep – sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen ve objektif olarak açıklayan bir bilimdir.

Tarihi Olayların Özellikleri:

1. Geçmiş olayları inceler.
2. İnsan toplulukları tarafından meydana getirilir.
3. Belgelere dayanmalıdır.
4. Yer ve zaman belirtilmelidir.
5. Sebep – sonuç ilişkisi olmalıdır.
6. Objektif olunmalıdır.
7. Tarihi olaylar tekrarlanamaz (Deney ve gözlem yapılamaz).
8. Olayın meydana geldiği devrin şartları ve değer yargıları iyi bilinmelidir.
9. Araştırma mümkün olduğu kadar olayın geçtiği yerde yapılmalıdır.

TARİHİN YARDIMCI BİLİMLERİ

Coğrafya: Yer bilimi

Arkeoloji: Kazı bilimi (özellikle tarih öncesi dönemlerin incelenmesinde yardımcı olur.)

Antropoloji: Irk bilimi

Etnografya: Öz kültür bilimi

Paleografya: Yazı bilimi

Nümizmatik (Meskukat): Para bilimi

Diplomasi: Belge bilimi (Devletler arası resmi yazışmaları, belgeleri inceler.)

Sosyoloji: Toplum bilimi

Kronoloji: Takvim bilimi

Filoloji: Dil bilimi

Meraldik: Arma bilimi

Sigillografya: Mühür bilimi

TARİHİN KONUSU

İnsan faaliyetleri ve bu faaliyetlerin sonucunu içerir. İnsan faaliyetleri önce düşünce olarak ortaya çıkar, daha sonra uygulama alanına konulması ile olgu ve olaylar şekline dönüşür.

Olgu : Fetih hareketi, nüfus artışı…

Olay : İstanbul’un fethi, bir çocuğun doğumu…

TARİH YAZICILIĞININ GEÇİRDİĞİ AŞAMALAR

1. Hikayeci (Nakilci) Tarih: Olaylar hikayeler şeklinde, mübalağalı biçimde ele alınır. Sebep -sonuç ilişkisi yoktur.
2. Öğretici Tarih (Pragmatik): Olaylardan ders çıkarmak suretiyle, toplumun ahlak ve karak­terini geliştirmeyi amaçlar. Kahramanlar ön plana çıkartılır.
3. Sosyal Tarih : Olayların duygusal yönlerini dikkate almadan açıklayan tarih anlayışıdır.
4. Neden – Nasılcı (Bilimsel) Tarih: Olaylar, sebep – sonuç ilişkisi içinde, neden ve nasıl so­rularına cevap aranarak incelenir.
5. Kronik Tarih: Her yılın olayları aralarında herhangi bir bağlantı gözetilmeden arka arkaya sıralanır.

Not: Tarih yazıcılığı Hitit krallarının tutturduğu yıllıklarla (anal) başlar.

TARİH ÇEŞİTLERİ

A) Zamana Göre: İlkçağ uygarlıkları, ortaçağda Avrupa…

B) Mekana Göre: Orta Asya Türk Tarihi, Türkiye Tarihi…

C) Konuya Göre : Siyasi Tarih, Kültür Tarihi, Bilim Tarihi, Sanat Tarihi, Spor Tarihi…

TAKViM

1. Güneş yılı esaslı: 365 gün 6 saattir. Mısırlılar bulmuştur.
2. Ay yılı esaslı: 354 gündür. Sümerler bulmuştur.

TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA KULLANDIĞI TAKVİMLER

1. 12 Hayvanlı Takvim: Güneş yılı esaslıdır. Her yıla bir hayvan ismi verilir. 12 aydan oluşur. Hunlar,

Göktürkler, Uygurlar, Kırgızlar, Moğollar v.s. tarafından kullanılmıştır. Başlangıcı yoktur.

2. Hicri Takvim: Ay yılı esaslıdır.ilk kez Hz. Ömer zamanında kullanılmaya başlanmıştır. Hic­ret

başlangıçlıdır.

3. Celali Takvim: Büyük Selçuklu Devleti’nde Melikşah zamanında ayrıca Harzemşahlar ve Babürler tarafından da kullanılmıştır. Güneş yılı esaslıdır. İran kökenlidir. (1079)
4. Rumi (Mail) Takvim: Güneş yılı esaslı bir takvimdir. Osmanlılar’ da IV. Mehmet zamanında kullanılmaya başlanmıştır. Sadece ekonomik alanda kullanılmıştır.Tanzimatla beraber resmileşerek yaygınlaşmıştır. Hicret başlangıçlıdır.
5. Miladi Takvim: 1 Ocak 1926’dan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Mısırlılar bulmuş, Yu­nan ve Romalılar geliştirmiştir. Hz. İsa’nın doğumu (Milad – 0) başlangıç kabul edilmiştir. 

TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI

A) TARİH ÖNCESİ (PREHİSTORİK) DEVİRLER

TAŞ DEVRİ:

a) Kaba taş : Araç – gereç yapımı yoktur. İnsanlar toplayıcılıkla geçinmektedirler. En ilkel ve en uzun dönemdir.

b) Yontma taş : Araç – gereç yapımı başlamıştır. Toplayıcılık yanında avcılık başlamış, insan­lar mağaralara çekilmişlerdir. Resim ve kabartma eserlere (güzel sanatların ilk örnekleri) rastlanmıştır. Ateş, devrin sonlarına doğru bulunmuştur.

c) Cilalı taş : Topraktan araç- gereç yapımı başlamış, seramik sanatının temeli atılmıştır. Üre­ticilikle birlikte yerleşik hayat başlamıştır. Hayvanlar evcilleştirilmiş, Dolmen ve Menhirler ya­pılmıştır.

Not: Cilalı taş ile bakır devri arasındaki geçiş dönemine “Kalkolitik devir” denilir.

MADEN DEVRİ:

a) Bakır devri

b) Tunç devri; ilk site devletleri, ardından büyük devletler kuruldu.

 c) Demir devri; devrin sonunda yazı bulundu.

 

Not-1: Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında, kullanılan araç-gereçlere dikkat edilir.

Not-2: Tarih öncesi dönemlere karanlık devirler de denir.

Not-3: Bütün devirler bütün toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.

Not-4: Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamamıştır.

Not-5: Devlet düşüncesinin ortaya çıkması Tunç devrindedir.

Not-6: İnsanların ihtiyaçları icatları ortaya çıkarmıştır 

B) TARİHİ ÇAĞLAR

Tarihi çağlara ayırmanın bilimsel bir yönü yoktur, öğrenmeyi ve araştır­mayı kolaylaştırmak içindir.

Önemli toplumsal ve ekonomik olaylar çağ başlangıcı kabul edil­miştir.

1. İlkçağ : (Yazının bulunması M.Ö. 3000 – Kavimler Göçü 375)
2. Ortaçağ : (Kavimler Göçü 375 – İstanbul’un Fethi 1453)
3. III. Yeniçağ : (İstanbul’un Fethi 1453 – Fransız ihtilali 1789)
4. Yakınçağ : (Fransız İhtilali 1789 -——>)