MEŞRUTİYET DÖNEMİ

OSMANLI DEVLET TEŞKİLATI

1. Kanunuesasi ve I. Meşrutiyet’in ilânı (23 Aralık 1876)

• Osmanlı Devleti kuruluşundan 1876 yılına kadar monarşi ile yönetilirken, bu tarihten itibaren (1876) meşrutiyet ile yönetilmeye başlamıştır.

NOT:Monarşi : Yetkilerin bir kişi tarafından kulla­nıldığı yönetim şeklidir. Mutlakiyet yönetimi de diyebiliriz. Yönetici, tüm yetkileri tek başı­na kullanır ve bu görevi ömür boyu sürdürür.

Meşrutiyet (Meşruti monarşi):Hükümdarın başkanlığında toplanan parla­menter sistem. Bu yönetimin en önemli özel­liği padişahın yanında ayrıca bir de meclis vardır. Bu sayede sınırlı da olsa halk yöneti­me katılmıştır.

• Tanzimat’la birlikte başlayan Batılılaşma hareketi; eşitlik, özgürlük, demokrasi, vatan ve millet gibi kavramları işleyen, adına Jön Türk ya da Genç Osmanlılar denilen bir kuşak yetiştirdi. Bu dönemde öne çıkan Namık Kemal, Mithat Paşa, Şinasi ve Ziya Paşa gibi düşünürlerin söz ve yazıları top­lumu derinden etkiledi. Jön Türklere göre Osmanlı Devleti’nin dağılmaması için siya­si yapıda köklü bir değişime ihtiyaç vardı. Anayasal parlamenter sisteme geçmekle bir çok önemli sorunun kendiliğinden çözülece­ğine inanılıyordu.
• Meşrutiyet yanlıları, Abdülaziz’i taht­tan indirmeye karar verdiler. Hüseyin Avni Paşa, Mütercim Rüştü Paşa, Mithat Paşa, Şeyhülislam Hasan Hayrullah Efendi ve Kayserili Ahmet Paşa’nın liderlik ettiği bir grup, bir saray darbesi ile Abdülaziz’i tahttan indirdi; fakat V. Murat’ın psikolojik sorunların­dan dolayı yerine II. Abdülhamit getirildi.
• Meşrutiyet’in ilan edilmesinde Jön Türkler etkili olmuştur. Eğer meşrutiyet ilan edilirse;
• Avrupalı devletlerin Osmanlının iç işlerine karışması engellenecekti.
• Ayrıca imparatorluğun dağılması da önlen­miş olacaktı.

Padişah II. Abdülhamit, 23 Aralık 1876’da 119 maddeden oluşan Kanunu Esasi’yi ilan ederek meşru­tiyet yönetimini başlatmıştır.

• Kanunuesasi 119 maddeden oluşmaktadır.

Anayasa hazırlanırken Belçika, Prusya ve Fransa anayasaları örnek alınmıştır.

• Anayasa Komisyonu Başkanı Mithat Paşa’dır.

 Kanunuesasiyi Önemli Bazı Maddeleri Şunlardır.

• Meclis; Mebusan Meclisi ve Ayan meclisin­den oluşacaktır.
• Ayan meclisi üyeleri, seçimle değil de atama yoluyla belirlendiğinden ulusal ege­menlik ile bağdaşmaz.

Mebusan Meclisi: Her 50 bin erkeğe bir üye düşecek şekilde oluşmuştur. Seçimler dört yıl­da bir yapılır. Bu meclisin üyeleri sadece se­çildiği bölgeyi değil, tüm Osmanlı toplumunu temsil eder.

• Meclisi açma kapama yetkisi, padişaha ait­tir. Padişah, istediği zaman meclisi kapatabi­lecekti. Hükümet meclise karşı değil, padişa­ha karşı sorumludur.Padişahın iradesi, halkın iradesinden daha üstün duruma gelmiştir.
• Anayasa’da kişisel hak ve özgürlükler olan inanç, öğrenim, öğretim, vergi, yasal eşitlik gibi konulara da yer verilmiştir.

 NOT:23 Aralık 1876’da açılan İlk Osmanlı Mebusan Meclisi’nin başkanlığına Ahmet Vefik Paşa getirilmiştir.

• Anayasa’nın ilan edilip meclisin açılması ile, Osmanlı Devleti tarihinde yönetim alanın­da ilk kez değişme olmuş ve halk padişahın yanında yönetime ortak olmuştur.
• Bu ilk mecliste isyan etmelerini engellemek için, Azınlıklara da temsil hakkı verilmiştir. 

Azınlıklara Temsil Hakkı Verilmesiyle,

• İsyan etmeleri engellenmiş olacaktı.
• Avrupalıların Azınlıkları bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması engellenmiş olacaktı.
• Ayrıca kaynaşmış bir toplum oluşturulacak ve Osmanlıcılık fikri uygulanmış olacaktı.
• Kanunuesasi’nin ilanından sonra oluşturulan meclis, ilk toplantısını 20 Mart 1877’de yaptı. Bu ilk meclisin üye dağılımı şu şekilde idi:

44 Hristiyan

4 Yahudi

71 Müslüman

26 Ayan Meclisi üyesi

Meclis açıldıktan kısa süre sonra, Anayasa’nın hazırlayıcısı ve aynı zamanda Başvekil (Sadrazam) olan Mithat Paşa ile Padişah II. Abdülhamit’in arası açılmıştır. Mithat Paşa, Padişahın yetkilerini en aza indirmeyi hesaplarken Padişah da yetkilerinden tavi­ze yanaşmıyordu. II. Abdülhamit Anayasa’nın kendi­sine verdiği yetkiyi kullanmış ve Mithat Paşa’yı görev­den alarak sürgüne yollamıştır. 

Kanunuesasi İle Gelen Yenilikler

• Padişahın kişiliği kutsaldır.
• Saltanat Osmanlı ailesinin en büyük erkek evladına aittir.
• Padişah, eylem ve kararlarından dolayı sorumlu değildir.
• Osmanlı Devleti’nin dini İslâm’dır.
• Yasaların din ve Anayasa’ya uygunluğunu Meclisi Ayan denetler.
• Şeyhülislam, aynı zamanda Bakanlar Kurulu’nun üyesidir.
• Meclisi umumi, Heyeti Ayan ve Heyet imebusan’dan oluşur. 

Ayan Meclisi Üyelerinin Özellikleri:

• Padişah tarafından atanır.
• Ömür boyu görevde kalırlar.
• Üye sayısı ve başkanı padişah belirler.
• Üye olmak için kırk yaşını doldurmak gerekir.

Heyeti mebusan Üyelerinin Özelikleri:

• Her elli bin Osmanlı erkeğine bir üye düşe­cek şekilde, halk tarafından seçilir.
• İki dereceli seçim sistemi uygulanır.
• Seçimler dört yılda bir yapılır.
• Her üye seçildiği bölgeyi değil, tüm Osmanlı toplumunu temsil eder.

Seçimlerde gizli oy, açık sayım ve basit çoğunluk ilkesi uygulanır.

Kanunuesasi ile Osmanlı toplumu, ilk kez birçok uygulamaya şahit olmuştur. Halkın ilk kez yönetime katılması, milletin temsili ilke­sinden bahsedilmesi, yasama dokunulmazlı­ğı, olağanüstü hal gibi kavramlar ilk kez ana­yasa hukukuna girmiştir. 

MECLİSİN KAPANMASI

1877 – 1878 Osmanlı – Rus Savaşı başlamış ve cepheden yenilgi haberleri gelmeye başlamıştır. Ekonomi giderek kötüleşiyordu.

Ayrıca mecliste bulunan gayrimüslim kökenli mil­letvekilleri, meclisin çalışmasını olumsuz yönde etki­liyorlardı.

Bütün bunların sonucunda Padişah II. Abdülhamit yine Anayasa’nın kendisine verdiği “Meclisi açıp kapama yetkisi yalnız padişaha aittir.” yetkisini kul­lanarak meclisi kapatmıştır. (14 Şubat 1878). 

NOT:AYAN MECLİSİ: (Heyetiayan)1876 Osmanlı Mebusan Meclisi içinde görev yapan heyettir. Ayan Meclisi üyelerini doğ­rudan hükümdar seçerdi. Sayıları mebus­ların üçte birini geçmezdi. Bu kurulun üye­leri ve başkanı kırk yaşını geçmiş kimseler­den olurdu. 908 yılında yapılan bir değişiklikle bu kuru­lun çalışmaları her yılın kasım ayında başlar, dört ay sürer ve padişah tarafından toplan­tıları açılırdı. Olağanüstü durumlarda tekrar­dan toplanır ve daha uzun süre çalışırlardı. Mebusan Meclisi’nin kabul ettiği kanun ve tasarılar ayan meclisine gelir ve burada neticelendirilirdi.

İlk ayan meclisi toplantısı, Dolmabahçe’de (19 Mart 1877) Server Paşa başkanlığında toplandı ve yirmi yedi üyesi vardı.

İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u işgali (16 Mart 1920) ve Mebusan Meclisi’ni dağıtmasıyla Ayan Meclisi de varlığını daha fazla koruya­mayarak dağıldı. (4 Nisan 1920).

NOT: GENÇ OSMANLILAR

Yeni Osmanlılar da denir. Meşrutiyeti ve ana­yasayı savunuyorlardı. Belli bir merkezleri, şubeleri ve başkanları yoktu. Ziya Paşa ve Mithat Paşa gibiler ön plandaydı. Vatanseverlik duygusu ile fertlerin birbirlerine bağlanmasını istiyorlardı. Türk, İslam ve Batı kültürünü benimsemişlerdi.

Bu cemiyet, hedeflerine tam olarak ulaşama- sa da I. Meşrutiyet’in ilân edilmesi ve anaya­sanın hazırlanmasında aktif rol oynamıştır. 

NOT: İTTİHAT VE TERAKKİ PARTİSİ

Bu partinin ilk adı 1889’da kurulan İttihadı Osmani Cemiyeti’dir. Cemiyetin kurucuları İshak Sükûti, Abdullah Cevdet, İbrahim Temo, Mehmet Reşit ve Hikmet Emin’dir.          

Meşveret dergisini çıkar­maya başlayan cemiyet, 1897’de merkezini Cenevre’ye taşıdı.

1900’lü yıllarda ise Cemiyet’in en önemli isimleri Enver, Talat ve Cemal Paşalardır. II. Meşrutiyet’in ilânında etkili oldular.

23 Ocak 1913’teki Bâbıâli Baskını ile İttihat ve Terakki Partisi, bir ihtihâl ile iktidara gel­miştir. İktidarları süresince ülke sıkıntılı gün­ler geçirmiş ve Osmanlı Devleti 1914 yılın­da bu parti liderlerinin etkisiyle Birinci Dünya Savaşı’na girmiştir.

Savaşın sonlarına doğru Enver, Talat ve Cemal Paşalar 1 – 2 Kasım 1918’de bir Alman Torpidosu ile ülkeden ayrılmışlardır.

2. II. Meşrutiyet’in İlânı (23 Temmuz 1908)

1876’da padişah olan II. Abdülhamit, Osmanlı tarihinin ilk Anayasası olan Kanunuesasi’yi ilân etmiş­tir. Fakat Padişah kısa süre sonra 93 Harbi’ni baha­ne ederek (1877 – 1878 Osmanlı – Rus Savaşı) ana­yasal yönetime son vermiştir. (14 Şubat 1878). Bu durum Padişah’a karşı bir direnişin başlamasına neden olmuştur.

Padişah’a cephe alan Genç Osmanlılar (Jön Türkler) ekonominin bozukluğunu, Girit, Ermeni ve Makedonya olaylarını bahane ederek tepkilerini artı r- mışlardır.

Ayrıca 1889 yılında İttihat ve Terakki Partisi kurulmuştur. Meşrutiyet yanlısı aydınlar tarafından kurulan bu parti II. Abdülhamit’in sert yönetimi­ne karşı harekete geçmişlerdir. Bu partiye men­sup subaylar (Enver Paşa, Niyazi Bey, Eyüp Sabri Bey, Selahattin Bey) kurdukları Hürriyet Taburları ile halkı ayaklandırmışlardır. Padişahtan Kanunuesasini uygulanmasını istemişlerdir. Çıkan ayaklanma hükü­met askerleri tarafından bastırılamayınca Padişah ayaklanmanın daha da büyümesini önlemek amacıy­la Kanunuesasi’yi yeniden yürürlüğe koymuş ve II. Meşrutiyet’i ilân etmiştir. (23 Temmuz 1908).

★ II. Meşrutiyet Dönemi’nde de Osmanlı Mebusan Meclisinde çok farklı milletlerden insanlar vardı.

MİLLET	SAYI
Türk	147
Arap	60
Arnavut	27
Rum	26
Ermeni	14
Musevi	4
Slav	10
TOPLAM	280

 II.Meşrutiyet Döneminin Siyasi Partileri:

• Hürriyet ve İtilaf Fırkası
• Osmanlı Ahrar Fırkası
• Fedakâranı millet Cemiyeti
• İttihadımuhammediye Fırkası
• Osmanlı Demokrat Fırkası
• Mu’tedil Hürriyet Pervan Fırkası
• Islahatıesasiyeiosmaniye Fırkası

31 Mart Olayı:

• Ayaklanma doğrudan doğruya Meşrutiyet yönetimine karşı yapılmıştır.
• İsyanın çıkmasında, yönetimi eleştiren gaze­telerin büyük etkisi olmuştur.
• İstanbul’da bulunan Avcı Taburlarının “Şeriat isteriz!” şeklindeki söylemleri ayak­lanmayı başlatmıştır.
• Bu ayaklanmayı 27 Nisan 1909’da İstanbul’a gelen “Hareket Ordusu” bastırmıştır.
• İttihat ve Terakki Partisi, olaylara karıştı­ğı gerekçesiyle II. Abdülhamit’i tahttan indi­rerek, yerine V. Mehmet Reşat’ı geçirmiştir.

NOT: Bu isyan, Rumi takvime göre 31 Mart 1325 tarihine denk geldiğinden bu ad ile anılmıştır.

NOT: II. Meşrutiyet Dönemi’nde Osmanlı ülkesinde 1908, 1912, 1914 ve 1919 yılları olmak üzere dört kez genel seçim yapılmış ve bu sürede yirmi dört kez hükümet kurulmuştur.