KURULUŞ DÖNEMİ

OSMANLI SİYASİ TARİHİ 

• Büyük Selçuklu Devleti, Türkmen boylarının Anadolu’ya yerleştirilmesine öncülük etti. Böy­lece Anadolu’da önemli bir Türk nüfusu potansi­yeli oluştu. Bu göçler sırasında Oğuz Türkleri de bölgeye gele­rek yerleştiler. Osmanlı Devleti’nin kurucusu olan Osman Bey ailesi, Oğuzların Bozok-Günhan kolunun Kayı boyundan gelmektedir.

• Geçici olarak Ahlat yöresine yerleşen Kayılar, Yassı Çemen Savaşı’nda, Harzemşahlara karşı Anadolu Selçuklu Devleti’nin safında yer aldılar. Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubat, Ankara yöresindeki Karacadağ‘ı kendilerine vererek Kayıları bir uç beyliği olarak istihdam etti. Kayılar, Kösedağ Savaşı’ndan sonra Söğüt ve Domaniç’i merkez edindiler. Ertuğrul Gazi yönetiminde Bizans’a yönelik fetih hareketine başladılar. Bizans’la ilk siyasi ilişkiler böylece kuruldu. Doğudan gelen Türkmenlerin de katkılarıyla fetih hareketi hızlandı. Bu mücadele sırasında birçok Bizans tekfuru (valisi) yenildi.

• Osmanlılar tarih sahnesine çıktıkları sırada Yakındoğu’da İlhanlı, Altınordu ve Memlûk devletleri hüküm sürmekteydi. Altınordu, Karadeniz’in kuzeyini egemenliği altına almıştı. İlhanlılar İran, Irak ve Kafkasya’yı zaptetmiş, Selçukluları yenerek Anadolu’yu kontrollerine almışlardı. Doğu Karadeniz’de Trabzon Pontus Rum, Batı’da ise Bizans hüküm sürmekteydi. Balkanlarda Bulgar, Sırp, Arnavut, Bosna, Eflak ve Boğdan devletleri, Orta Avrupa’da ise Macar Krallığı

• Bizans’ta mahalli idareciler merkeze karşı isyan halindeydiler. Halk ağır vergiler altında ezilmişti. Bizans ekonomisi Venedik ve Ceneviz kontrolündeydi. Balkan devletleri Bizans aleyhine genişleme siyaseti izliyorlardı. Bizans, denge politikası yürüterek varlığını sürdürmekteydi. Balkanlarda güçlü bir devlet yoktu. Siyasi otorite senyörlükler ve küçük devletçikler arasında dağılmıştı. Ortodokslarla Katolikler arasında kıyasıya bir çatışma vardı. Avrupa’da ise Yüzyıl Savaşları sürmekteydi.

 

OSMANLI’NIN GÜÇLENMESİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

a) İç Faktörler:

• Güçlü bir merkezi devlet yapısı kurularak toprakların bölünmesine izin verilmemesi.
• Güçlü bir devlet teşkilatı kurularak, günün koşulları çerçevesinde sorunların çözümlenmesi.
• Alınan yerlerde adalet ve hoşgörüyle azınlıkların güven ve desteğinin kazanılması.
• Mücadeleyi gaza ve cihad temelinde sürdürerek halkın desteğinin sağlanması.
• Bilinçli bir iskan politikası izlenerek, alınan yerlere Türkmen aşiretlerinin yerleştirilmesi.
• Askeri, siyasi ve ekonomik yönden stratejik yerlerin ele geçirilmesi.
• Tımar ve devşirme sistemleriyle güçlü bir ordunun kurulması.
• Balkanlar’da başarılı fetihlerde bulunulması ve Anadolu beylikleri topraklarının alınması.

 b) Dış Faktörler:

• Anadolu’da siyasi birliğin bozulmuş olması.
• Bizans’ın taht kavgalarıyla sarsılmış olması.
• Balkanlar’da siyasi ve dini birliğin olmayışı.

OSMAN BEY DÖNEMİ  (1281 – 1324)

• Osmanlı Devleti’nin kurucusudur. Babası Er-tuğrul Gazi’nin ölümü üzerine, aşiretin ileri gelenleri tarafından beyliğin başına getirildi. Ahiler arasında saygın bir konumu olan Şeyh Edebali’nin kızıyla evlenerek ahilerin desteğini sağladı.

• Bizans’ın askeri ve ekonomik açıdan zayıflamış olmasından ve Bizans tekfurları (valileri) arasındaki mücadeleden yararlanarak Karacahisar, Bilecik, Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir’i fethetti.
  

• Anadolu Selçuklularının zayıflaması ve iç karışıklıklarla uğraşan İlhanlıların kısmen Anadolu’dan çekilmesi üzerine, 1299’da bağımsızlığını ilan etti.

• Bizans’a karşı Koyunhisar (Bapheon) Savaşı’nı kazandı (1302). Mudanya’yı fethederek Bizans’ın Bursa’yla bağlantısını kesti. Bursa kuşatması sürerken vefat etti.

• Osman Bey adaletli, cesur ve ileri görüşlüydü. Hristiyanlara hoşgörü ile yaklaştı. İlk Osmanlı akçesini bastırdı. Döneminde, Bilecik, Karacahisar ve Yenişehir yönetim merkezi olarak kullanıldı.

 

ORHAN BEY DÖNEMİ   (1324-1362)

• Bursa fethedilerek başkent yapıldı. Bursa’nın fethiyle Osmanlı ekonomisi güçlendi. Bizans’a karşı Maltepe (Palekanon) Savaşı kazanıldı (1329). İznik ve İzmit alınarak Kocaeli yarımadasının fethi tamamlandı. Bir ticaret merkezi olan İzmit‘in alınmasıyla Bizans’ın Anadolu’daki nüfuzu sona erdi.

• Karesi Beyliği’ndeki iç karışıklıktan yararlanılarak bu beyliğe son verildi. Anadolu’nun siyasi birliğini kurma süreci başladı. Osmanlı küçük bir donanmaya sahip oldu. Osmanlı’da ilk denizcilik faaliyetinin başlaması Rumeli’ye geçişi kolaylaştırdı.

Rumeli’de Fetih Hareketinin Başlaması

 a) Amaç:

• Türk cihan hakimiyeti idealini gerçekleştirmek.
• Stratejik yerleri ele geçirmek.
• İstanbul’un fethine ortam hazırlamak.
• Yeni gelir kaynakları elde etmek.
• Türkmenlerin bir kısmını Rumeli’ye yerleştirmek.

 

b) Fetihleri kolaylaştıran etkenler:

• Rumeli’de Bizans varlığının zayıflamış olması.
• Balkanlarda siyasi ve dini savaşların yapılması.
• Osmanlı’nın, adalet ve hoşgörüye dayalı siyasetinin Balkan halklarını etkilemesi.
• Rumeli’ye yerleşen Ahilerin çalışmaları sayesinde Rumeli halkının Osmanlı yönetimini tanıması.
• İç isyanlar ve dış baskılar karşısında zor durumda kalan Bizans’ın Osmanlı’dan yardım

 

c) Rumeli’deki İlk Siyasi Gelişmeler:

• Orhan Bey, taht kavgaları ve dış saldırılar karşısında, oğlu Süleyman Paşa’yı, Bizans İmparatoru Kantakuzenos’a yardıma gönderdi. Bu yardım karşılığında, Gelibolu Yarımadası’ndaki Çimpe Kalesi alındı (1353). Böylece Osmanlı Rumeli’de ilk kez bir toprak parçasına sahip oldu. Çimpe bir üs haline getirildi. Doğu Trakya Tekirdağ’a kadar fethedildi.

 

Devlet Teşkilatı Alanında Yapılanma:

• Divan-ı Hümayun teşkilatı ve vezirlik kurumu kuruldu.
• İznik ve Bursa’da ilk medreseler açıldı.
• Yaya ve Müsellem adıyla ilk düzenli birlikler
• Şehirlerin yönetiminde kadı ve subaşılar görevlendirildi.

 

I.MURAT DÖNEMİ   (1362-1389)

• Balkanlar’daki hakimiyeti pekiştirme, Bizans’ın Balkanlarla bağlantısını kesme ve Anadolu’nun siyasi birliğini kurmaya yönelik bir politika izledi.

• Rumeli’ye geçilerek Çorlu, Lüleburgaz, Malkara, İpsala, Dedeağaç ve Dimetoka alındı. Sazlıdere Savaşı kazanılarak Edirne alındı (1362). Bizans’ın Balkanlar’la bağlantısı kesildi. Balkanlar’ın fetih yolu açıldı. Gümülcine ve Filibe alındı.

• Edirne’nin fethinden sonra, Balkanlar’daki Türk ilerleyişini durdurmak üzere kurulan haçlı ittifakı Sırp Sındığı Savaşı’nda yenilgiye uğratıldı (1364). Haçlılara karşı ilk zafer kazanıldı. Saldırılara anında karşılık vermek üzere başkent Edirne’ye taşındı. Kısa sürede Doğu Trakya’nın fethi tamamlandı.

• Sırp kuvvetleri Çirmen Savaşı’nda yenilgiye uğratıldı (1371). Makedonya’nın fetih yolu açıldı. Drama, Kavala, Serez, Vardar ve Yenice fethedildi. Bizans’ın Trakya’daki varlığı sona erdi.

• Siyasi birliği kurma faaliyeti sürdürüldü. Hamit oğullarından Isparta ve çevresi satın alındı. Ger-miyanoğullarından Kütahya ve çevresi çeyiz olarak alındı. Karamanoğulları üzerine sefere çıkıldı.

 

I.Kosova Savaşı:

• Osmanlı ordusu Ploşnik’te pusuya düşerek, Rumeli’de ilk kez yenilgiye uğradı. Bundan cesaret alan Balkan devletleri, Osmanlı’yı Balkanlar’dan atmak üzere, haçlı birliği Haçlı ordusu I. Kosova Savaşı’nda yenilgiye uğratıldı (1389).

• Rumeli’ye geçişte, Sırp Sındığı ve Çirmen’den sonra üçüncü büyük adım atıldı. Osmanlı’nın Balkanlar’da gücü kanıtlandı; hakimiyeti pekişti. Savaştan sonra I. Murat bir Sırp askeri tarafından şehit edildi.

 

Devlet Teşkilatı Alanında Yapılanma:

• Sınırların genişlemesi üzerine Eyalet sistemine geçildi. Rumeli Beylerbeyliği kurularak, Lala Şahin Paşa ilk Rumeli Beylerbeyi olarak atandı.
• Kapıkulu sistemine dayanan Yeniçeri Ocağı Bu amaçla Pençik sistemi uygulandı.
• Tımar sistemi uygulanarak, Tımarlı Sipahi Ordusu’nun temeli atıldı.
• Topçu Ocağı I. Kosova Savaşı’nda ilk kez top kullanıldı.

 

OSMANLILARDA İSKAN SİYASETİ

• Osmanlı Devleti’nin temel hedeflerinden biri de Balkanlara yerleşmekti. Bunun için, Orhan Bey ve I. Murat dönemlerinden başlamak üzere, bilinçli bir iskan politikası Anadolu’dan getirilen Türkmenler Rumeli’ye yerleştirildi. Böylece, fetihlerin kalıcılığı ve sınırların güvenliği sağlandı.

Türkmenler Rumeli’ye yerleştirilirken şu ilkelerin uygulanmasına özen gösterildi:

• Konar – göçer Yörükleri Rumeli’ye yerleştirerek, yerleşik hayata geçmelerini sağlamak.
• Anadolu’da anlaşmazlık içinde olan ailelerden birini Rumeli’ye yerleştirerek asayişi korumak.
• Bir yerden göç alırken o bölgenin üretim düzenini
• Göçmenlere bazı kolaylıklar sağlamak; onlardan bir süre vergi
• Göçmenlerin, geçerli bir mazeret olmadan Anadolu’ya geri dönmelerini yasaklamak.
• Bölgenin koşullarına uyum sağlayabilmek için, Rumeli’ye yakın yerlerden göçmen almak.
• Yerli halktan, isyan çıkarabilecek nitelikte olanları Rumeli’de başka bölgelere yerleştirmek.
• Fethedilen yerlerdeki sosyal yapıyı Yerli halka inanç özgürlüğü tanımak.

 

YILDIRIM BÂYEZİD DÖNEMİ (1389-1402)

 

• Anadolu’nun siyasi birliğini kurmaya yönelik asıl faaliyetler bu dönemde başladı. Germiyan, Saruhan, Aydın, Menteşe, Hamid, Teke, Karaman, Candar, Kadı Burhaneddin, Tacüddin ve Taşhan beyliklerinin toprakları alındı. Böylece:

• Fırat’a kadar “siyasi birlik”
• Ege ve Akdeniz sahillerine egemen olundu.
• Devletin stratejik güç ve önemi arttı. Bu durum Osmanlı’yı Timur ile karşı karşıya getirdi.
• Aydın, Menteşe ve Saruhan donanmalarının alınmasıyla Osmanlı deniz gücü arttı.
• Donanmayı geliştirmek üzere Gelibolu Tersanesi
• Kütahya merkez olmak üzere Anadolu Beylerbeyliği

 

İstanbul’un Kuşatılması:

• İstanbul, Osmanlı Devleti döneminde ilk kez Yıldırım tarafından kuşatıldı. Fakat, batıda haçlı birliğinin kurulmasıyla kuşatma sonuçsuz kaldı.

Niğbolu Savaşı (1396):

• İstanbul’u kuşatmadan kurtarmak ve Türkleri Balkanlar’dan atmak üzere kurulan haçlı ordusu yenilgiye uğratıldı. Bulgaristan bir Türk ili haline geldi. Osmanlı sınırları Tuna’ya kadar genişledi. Osmanlı’nın İslam dünyasında nüfuzu arttı. Yıldırım’a Sultan-ı İklim-i Rum ünvanı verildi.

• Niğbolu’dan sonra İstanbul yeniden kuşatıldı. Bu amaçla, Anadolu Hisarı yapıldı. Fakat, Timur tehlikesi çıkınca Bizans’la anlaşma yapıldı. Böylece, İstanbul’da bir Türk mahallesi kurulacak, İstanbul’a kadı tayin edilecek ve Bizans vergi verecekti.

Ankara Savaşı (1402):

a) Nedenleri:

• İki tarafta da cihan hakimiyeti idealinin varlığı.
• Timur’un, Çin seferine çıkmadan önce, Batı’da güçlü bir devlet bırakmak istememesi.
• Osmanlı’dan kaçan beylerin Timur’u, Timur’dan kaçan beylerin ise Yıldırım’ı kışkırtması.
• Hakaret ifadeleri içeren mektupların yazılması.
• Timur’un Yıldırım’a beylik sembolleri göndermesi; kendi adına para bastırılmasını ve beyliklerin topraklarının geri verilmesini istemesi.

• Eski beyliklerden kalma birliklerin Timur tarafına geçmesi, Timur ordusunun güçlü olması ve yardımcı Sırp kuvvetlerinin savaştan erken çekilmesi nedeniyle Osmanlı ağır bir yenilgi aldı.

b) Sonuçları:

• Anadolu’nun siyasi birliği Aydın, Karaman, Germiyan, Saruhan, Menteşe, Hamit ve İsfendiyar beylikleri yeniden kuruldu.
• Yıldırım ile oğulları Musa ve Mustafa esir düştü.
• Anadolu Timur hakimiyetine girdi. Birçok şehir yağmalandı. Can ve mal güvenliği kalmadı.
• Osmanlı’da Fetret Devri başladı.
• İstanbul’un fethi gecikti.
• Rumeli’de bazı yerler elden çıktı. (Fakat, Osmanlı’nın hoşgörüsü, iskan politikası, Balkan devletlerinin cesaretinin kırılmış olması ve Avrupa’da Yüzyıl Savaşları’nın sürüyor olması nedeniyle büyük bir kayıp meydana gelmedi.)

 Not: Türklerin Batı’ya ilerlemesini geciktiren olaylar Haçlı Seferleri, Kösedağ Savaşı ve Ankara Savaşı; ilerlemeyi tamamen durduran olay ise II. Viyana Kuşatması’dır.

 

FETRET DÖNEMİ   (1402-1413)

• Timur, bölünmüş ve kendine bağlı idareler istediği için, Osmanlı topraklarını Yıldırım’ın oğulları arasında paylaştı. Yıldırım’ın oğulları arasında taht kavgası başladı. Süleyman Çelebi Edirne’de, Musa Çelebi Bursa’da, Mehmet Çelebi Amasya’da, İsa Çelebi ise Balıkesir’de hükümdarlıklarını ilan ettiler. Bu durumun ortaya çıkmasında “devlet hanedan üyelerinin ortak malıdır” anlayışının etkisi vardı. Sonunda mücadeleyi Mehmet Çelebi kazanarak Osmanlı tahtına tek başına hakim oldu.

• Fetret Devri’nde Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi geçirdi. Anadolu’da Osmanlı hakimiyeti zayıfladı. Fakat, sağlam devlet örgütü ve sağlıklı sosyal kurumları sayesinde tamamen dağılıp yok olmadı.

 

 I.MEHMET DÖNEMİ   (1413 – 1421 )

• Merkezi otoriteyi yeniden kurduğu için devletin ikinci kurucusu sayılır. Anadolu siyasi birliğini kurma çalışmalarını yeniden başlattı. Aydınoğulları ‘ndan İzmir’i aldı. Saruhan Beyliği’ni yıktı. Venedik’le ilk deniz savaşı yapıldı, fakat donanma zayıf olduğu için başarılı olunamadı.

• Dönemin bilginlerinden Şeyh Bedreddin, dini nitelikli ilk isyan hareketini çıkardı; başarılı olamayarak idam edildi. Yıldırım’ın oğlu Mustafa Çelebi, Bizans’ın da yardımıyla, siyasi nitelikli bir isyan çıkardı; başarılı olamayarak Bizans’a sığındı.

Not: Bazı Osmanlı kayıtlarında, Mustafa Çe-lebi’nin Yıldırım’ın oğlu olmadığı gerekçesiyle, bu olaya “Düzmece Mustafa Olayı“ denmiştir.

II.MURAT DÖNEMİ   (1421-1451)

• Bizans’ın da yardımıyla yeniden isyana teşebbüs eden Düzmece Mustafa idam edildi. Bizans’ı cezalandırmak üzere İstanbul kuşatıldı. Bizans, kuşatmadan kurtulmak üzere, bu kez II. Murat’ın kardeşi Şehzade Mustafa’yı isyana teşvik etti. Kuşatma kaldırıldı. Mustafa Çelebi idam edildi.

• Aydın, Menteşe ve Hamid beyliklerine son verildi. Germiyan toprakları vasiyet yoluyla Osmanlı’ya kaldı. Osmanlı Batı Anadolu’ya hakim oldu. Karamanoğulları üzerine sefere çıkıldı; fakat, Rumeli’de durum karıştığı için geri dönüldü.
• Rumeli’deki Gelişmeler:

• Osmanlı kuvvetleri Makedonya ve Adriyatik’e kadar ilerledi. Fakat, bu başarılar uzun sürmedi. Hermanştad Vezağ, Morava ve İzladi Derbendi’nde Osmanlı kuvvetleri yenilgiye uğradı. Balkanlar’da yeniden haçlı birliği Yenilgilerin artması ve karaman saldırısının başlaması üzerine, Balkan devletleri ile anlaşma gereği duyuldu.

 

Edirne – Segedin Antlaşması (1444):

a) Sırbistan Osmanlı’ya vergi

b) Bulgaristan Osmanlı kontrolünde kalacak.

c) Tuna Nehri, sınır olarak kabul edilecek.

d) Osmanlı ile Macaristan on yıl savaşmayacak.

Sonuç ve Önemi: Başta Macaristan olmak üzere, Balkanlar devletleriyle yapılan ilk resmi antlaşmadır. Taraflar arasında ilk kez bir sınır çizilmiştir.

• Murat, yenilgilerden dolayı aldığı tepkilerin etkisiyle tahttan ayrıldı. Yorgunluğunu ileri sürerek, tahtı oğlu II. Mehmet’e bıraktı. (II. Murat, kendi isteğiyle tahttan ayrılan tek Osmanlı padişahıdır.)

 

Varna Savaşı (1444):

• Çocuk yaşta birinin Osmanlı tahtına geçmesi Avrupa için bir fırsattı. Papa’nın öncülüğünde, Macar, Hırvat, Leh, Alman ve Venedik kuvvetlerinden oluşan bir haçlı birliği Devlet adamlarının da devreye girmesiyle yeniden ordunun başına geçen II. Murat, haçlıları yenilgiye uğrattı.

 

Sonuç ve Önemi: Osmanlı’nın Balkanlar’da hakimiyeti pekişti. Yenilgilerin izleri silindi. Bulgaristan doğrudan Osmanlı egemenliğine alındı.

 

Kosova Savaşı (1448):

• Varna’nın intikamını almak üzere yeniden kurulan haçlı ordusu ağır bir yenilgiye uğratıldı.

Sonuç ve Önemi: Türklerin Balkanlar’a yerleşmesi kesinleşti. Haçlıların İstanbul’u kurtarmak üzere düzenledikleri son sefer oldu. İstanbul’un fethine ortam hazırlandı. Batı’ya karşı taarruz üstünlüğü sağlandı.

Not: Murat, medrese eğitimini geliştirmek üzere, Mısır ve Suriye’den bilim adamları getirdi ve bu ülkelere öğrenci gönderdi. Türk tarihi araştırmalarına önem verdi.