Çok Amaçlı Bölgesel Örgütler

Çok Amaçlı Bölgesel Örgütler

Sadece belli bir bölgedeki ülkelerin üye olabildikleri örgütlere bölgesel örgütler denildiği daha önce ifade edilmişti. Çok amaçlı bölgesel örgütler olarak nitelenebilecek örgütler denince akla ilk gelenlerden biri Avrupa Birliğidir.

Sınıflandırma konusunda sorun olsa da Avrupa Konseyi, AGİT, Arap Birliği, Afrika Birliği Örgütü, Körfez İşbirliği Konseyi (KİK),Amerikan Devletleri Örgütü (OAS) ve ASEAN da çok amaçlı bölgesel örgütler kategorisi içinde değerlendirilir. Özellikle Avrupa Birliği dışındaki örgütlerin siyasi özelliği öne çıktığı için bunlar siyasi amaçlı örgütler olarak da nitelenebilmektedir. Ancak amaçlarına ve faaliyet alanlarına bakıldığında sadece siyasal amaçlar gütmedikleri; bunun yanında güvenlik, ekonomik, kültürel ve insan hakları konularmda da faaliyet gösterdikleri dikkati çekmektedir.

Avrupa Birliği (European Union: EU)

Günümüzde Avrupa Birliği olarak bilinen örgütle ilgili ilk adım altı Avrupa ülkesi (Almanya, Fransa, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg) arasında 1952’de imzalanan, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu (AKÇT) kuran Paris Antlaşması ile atılmıştır. Bundan sonra aynı ülkeler arasında 1957’de imzalanan Roma Antlaşması ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) adı verilen örgütler kurulmuştur. 1967’de Brüksel Antlaşması’yla bu üç örgütün organları birleştirilmiş ve Örgüt bundan sonra Avrupa Toplulukları (AT) olarak anılmıştır. 1992’de imzalanan Maastricht Antlaşması ile örgütün adı Avrupa Birliği (AB) olarak değişmiştir.

Örgütün Kuruluşu

  • 1952: Paris Antlaşması ile AKÇT kurulmuştur.
  • 1957: Roma Antlaşması ile AET ve EURATOM kurulmuştur.
  • 1967: Brüksel Antlaşması ile Avrupa Toplulukları (AT) adını almıştır.
  • 1992: Maastricht Antlaşması ile Avrupa Birliği (AB) adını almıştır.

Örgütün Genişlemesi

  • 1973’te Danimarka, İngiltere ve İrlanda üye olmuştur.
  • 1981’de Yunanistan üye olmuştur.
  • 1986’da İspanya ve Portekiz üye olmuştur.
  • 1995’te Avusturya, İsveç ve Finlandiya üye olmuştur.
  • 2004’te Malta, Estonya, Letonya, Litvanya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Macaristan ve Polonya üye olmuştur.
  • 2007’de Bulgaristan ve Romanya üye olmuştur.
  • 2013’te Hırvatistan üye olmuştur.

Örgütün En Önemli Organları

  • Liderler Zirvesi: Brüksel-Devlet ya da hükümet başkanları katılır.
  • Bakanlar Konseyi: Brüksel-Dışişleri bakanları katılır. •Parlamento: Brüksel-Strasburg-736 milletvekilinden oluşur.
  • Avrupa Komisyonu: Brüksel-28 komisyon üyesinden oluşur.
  • Avrupa Adalet Divanı: Lüksemburg-28 yargıçtan oluşur.

Türkiye’nin AB’ye üyelik süreci 1959’daki başvurusuyla başlamıştır. 1963’te Türkiye ile AET arasında ortak üyeliği öngören Ankara Antlaşması imzalanmıştır. AET ile Türkiye arasında 1970’te imzalanan ve 1973’te yürürlüğe giren Katma Protokol ile tam üyelik öncesini kapsayan geçiş döneminde tarafların yerine getirecekleri karşılıklı yükümlülükler belirlenmiştir. Katma Protokol, Ankara Antlaşmasına ek olarak ilave edilmiştir. Katma Protokol’ün malların serbest dolaşımını düzenleyen hükümlerine göre Türkiye ile AET arasında bazı mallarda 12 yıl, bazılarında ise 22 yıl içinde gümrük birliğinin gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Bu süreç, 1995 yılı Aralık ayında sona ermiş ve Türkiye ile AB arasında 1996 Ocak ayı itibarıyla Gümrük Birliği yürürlüğe girmiştir. Katma Protokol, malların serbest dolaşımı yanında işçilerin de serbest dolaşımını, Ankara Antlaşması’nın yürürlüğe girişinin 12’nci ve 22’nci yılları arasında kademeli olarak öngörmesine rağmen günümüze kadar bu durum mümkün olmamıştır.

Türkiye, 1987 Nisan’ında AT’ye tam üyelik başvurusunda bulunduysa da Komisyon’un 1989’da yaptığı değerlendirme olumsuz neticelenmiştir. AT Konseyi de 1990’da Komisyon’un verdiği bu kararı kabul etmiştir. Avrupa Birliği, 1999 Aralık ayındaki Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’ye aday ülke statüsü tanımış, 2004 Aralık ayındaki Brüksel Zirvesi’nde de Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin 2005 Ekim’inde başlamasına karar vermiştir.

Avrupa Konseyi (Council of Europe)

  1. Dünya Savaşı sonrası dönemde Avrupa’daki demokratik parlamenter sisteme sahip ülkeler arasında siyasi dayanışmayı güçlendirmek için 1949’da kurulmuş olan Avrupa Konseyi, zamanla insan hakları konusunda faaliyet gösteren bir örgüt haline gelmiştir. Avrupa Konseyi; siyasal, sosyal ve kültürel alanda üye ülkeler arasındaki iş birliğini ve bu alanlardaki standardı yükseltmek amacıyla çalışmalar yapmaktadır. Örgüt’ün adının duyulmasını sağlayan en önemli organı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’dir. Avrupa Konseyi ile Avrupa Birliği’nin bayrağı aynı olduğu için bu iki örgütün bazı organları birbirlerine karıştırılmaktadır. Özellikle AB’nin Dışişleri Bakanları Konseyi de Avrupa Konseyi olarak bilindiği için bu örgütle karıştırılmaktadır. Avrupa Konseyi’nin bir diğer organı olan Parlamenterler Asamblesi ile AB’nin Avrupa Parlamentosu da birbirine karıştırılmaktadır. Bunun nedenlerinden biri de her iki parlamentonun da Strasburg’ta bulunmasıdır. Avrupa Konseyine Beyaz Rusya, Kazakistan, Kosova ve Vatikan hariç tüm Avrupa ülkeleri üyedir.

Avrupa Konseyi; 5 Mayıs 1949’da Belçika, Danimarka, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, İsveç ve İngiltere’den oluşan 10 ülke arasında imzalanan antlaşmayla kurulmuştur. Merkezi Strasburg’da bulunan Avrupa Konseyi’nin günümüzde 47 üyesi bulunmaktadır. Türkiye’nin örgüte üyeliği 1949’da söz konusu olmuştur. Konsey’in çalışma alanları; insan hakları, medya, hukuki iş birliği, sosyal dayanışma, sağlık, eğitim, kültür, spor, gençlik, yerel demokrasiler, sınır ötesi iş birliği, çevre ve bölgesel planlama gibi birçok konuyu kapsamaktadır.

Örgüt’ün ana organları; Bakanlar Komitesi, Parlamenterler Asamblesi, İnsan Hakları Mahkemesi ve Genel Sekreterliktir.

Arap Birliği: (Arab League):

Mısır, Irak, Ürdün, Suudi Arabistan, Suriye, Lübnan ve Yemen tarafından 22 Mart 1945 tarihinde kurulan örgüt; üye ülkeler arasında tüm alanlarda dayanışmayı sağlamayı ve iş birliğini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bu niteliğiyle çok amaçlı bir bölgesel örgüt olan Arap Birliği’nin amacı, o günlerde çok ihtiyaç duyulan siyasi iş birliğini sağlamaktı. Daha sonra Libya (1953),Sudan (1956),Fas (1958),Tunus (1958),Kuveyt (1961),Cezayir (1962),Güney Yemen (1967), Bahreyn, Umman, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri (1971), Moritanya (1973), Somali (1974), Filistin Kurtuluş Teşkilatı (1976) ve Cibuti’nin (1977) birliğe üye olarak katılmalarıyla örgütün üye sayısı 22’ye çıkmıştır. 1991’de Kuzey ve Güney Yemen’in birleşmesiyle üye sayısı 21’e düşmüş ancak Komor Adaları’nın 1993’te üyeliğiyle Arap Birliği’nin üye sayısı tekrar 22’ye çıkmıştır.

Arap Birliği Örgütü’nün temel organları; Konsey, Daimi Komisyonlar ve Genel Sekreterliktir.

Birliğin en yüksek karar organı Konsey’dir. Üye ülkelerin temsilcilerinden oluşan Konsey; normal şartlarda yılda iki kez, olağanüstü durumlarda ise iki üyenin talebi ile her zaman toplanabilir. Toplantılarda her üyenin bir oy hakkı vardır. Kararlar çoğunluk esasına göre alınır. İttifakla alınan kararlar bütün üyeleri, çoğunlukla alınan kararlar olumlu oy veren üyeleri bağlar.

Konsey bünyesindeki daimi komisyonlar; siyasal, kültürel, ekonomik, iletişim, sosyal işler, hukuk, Arap petrol uzmanları, haberleşme, sağlık, insan hakları, idari ve mali işler, meteoroloji ve Arap kadınları gibi alanlarda faaliyet göstermektedir.

Amerika Devletleri Örgütü (Organization of American States-OAS)

30 Nisan 1948’de Kolombiya’nın başkenti Bogota’da toplanan IX. Pan-Amerikan Konferansında imzalanan antlaşmayla kurulan örgütün amaçları; Batı Yarıküresinde barış ve güvenliği güçlendirmek, üye devletler arasındaki anlaşmazlıkları barışçıl yollardan çözmeye çalışmak; ekonomik, toplumsal ve kültürel konularda da iş birliğini özendirmektir. Örgüt’ün tutumu büyük ölçüde antikomünisttir. Örgüt, kurulduğu andan itibaren ABD’nin etkisi altına girmiştir. Kıta Amerikası’nda bulunan 35 devletin tamamının üye olduğu bir örgüttür. Çok heterojen bir yapıya sahip olan örgütün çok fazla etkin olduğu söylenemez.

Körfez İşbirliği Konseyi/Gulf Cooperation Council (KİK/GCC)

25 Mayıs 1981’de kurulan Körfez İşbirliği Konseyi; Basra Körfezi bölgesinde ekonomik, sosyal, siyasal ve askerî alanlarda bölgesel iş birliğini gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır.

Örgütün üyeleri; Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’dir. Ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda faaliyet gösteren örgütün siyasi konularda çok etkili olduğu söylenemez. 1 Ocak 2008’den itibaren geçerli olmak üzere üye ülkeler arasında ortak pazar oluşturulmuş ve ticaretin önündeki engeller kaldırılmıştır. Üye ülkeler arasında yatırım ve hizmet sektörlerinde akışkanlık sağlanmıştır. Üye ülkeler arasında vize uygulaması da bulunmamaktadır.

Bölgesel sorunlarda iyi bir performans gösteremeyen KİK üyeleri, Irak’ın Kuveyt’i işgali karşısında oldukça etkisiz kalmıştır. Körfez İşbirliği Konseyi ve üye ülkeler, Irak’ın BM kararlarına uymasını ve denetimin etkin şekilde işlemesini sağlayamadıkları gibi 2003 Mart’ındaki ABD’nin Irak’ı işgal operasyonu esnasında da etkili olamamışlardır.

Örgüt’ün önemli organları; Yüksek Konsey, Bakanlar Konseyi ve Genel Sekreterliktir.

ASEAN (Association of South East Asian Nations-Güney Doğu Asya Ülkeleri Örgütü)

Örgüt; ilk başta Endonezya, Malezya, Singapur, Tayland, Filipinler arasında 8 Ağustos 1967’de ekonomik iş birliği örgütü olarak kurulmuşsa da o günlerde asıl olarak Asya’daki komünist yayılmacılığa karşı bir blok oluşturmayı amaçlıyordu.

Günümüzde asli amacına geri dönmüş olan Örgüt; Güney Doğu Asya’da bulunan ülkeler arasında bölgesel anlamda ekonomik, sosyal ve kültürel iş birliğini geliştirmeyi hedeflemektedir. Örgüt’e 1984’te Brunei, 1995’te Vietnam, 1997’de Laos ve Myanmar, 1999’da ise Kamboçya üye olmuştur. Böylece 10 asil üyesi bulunan ASEAN’ın 11 de diyalog ortağı bulunmaktadır. Örgüt, ekonomik iş birliğini amaçlamanın dışında bölgedeki barış ve istikrarın sağlanmasını da önemsemektedir. Bölge ülkeleri arasında sosyal ve kültürel ilişkilerin gelişmesi de Örgüt’ün amaçları arasında yer almaktadır. Bu nedenle 2003’te alınan bir kararla Örgüt’ün güvenlik, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda faaliyet göstermesi gerektiği bir kez daha teyit edilmiştir.

Şangay İşbirliği Örgütü (Shanghai Cooperation Organization)

1996 yılında Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasındaki anlaşmayla kurulmuş olan Örgüt ilk başta Şangay Beşlisi olarak biliniyordu.

Örgüt’ün Şangay İşbirliği Örgütü adını aldığı 2001’de Özbekistan’ın da katılımıyla üye sayısı altıya çıkmıştır.

Şangay İşbirliği Örgütü; güvenlik, ekonomik ve kültürel konularda üye ülkeler arasında iş birliğini öngörmektedir.

Hindistan, Pakistan, Moğolistan, Afganistan ve İran Örgüt’te gözlemci üye; Türkiye, Beyaz Rusya ve Sri Lanka ise diyalog ortağı statüsüne sahiptir. Örgüt’ün merkezi Çin’in Şangay kentidir.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.