Uluslararası Örgütlerin Temel Özellikleri

ULUSLARARASI ÖRGÜTLERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

Devletler arasında imzalanan ikili veya çok taraflı antlaşmalarla kurulan uluslararası örgütler, uluslararası alanda artan iş birliği gereksinimlerinden dolayı ortaya çıkmışlardır. Uluslararası sivil toplum örgütlerinden farklı olarak uluslararası örgütlere sadece ulus devletler üye olabilmektedir. Hükümetler arası örgütler de denen uluslararası örgütler, uluslararası iş birliği yoluyla barış ve güvenliğin sağlanması ve korunması düşüncesinden doğmuştur. I. Dünya Savaşı sonunda kurulan Milletler Cemiyeti’nin bu amaçlara hizmet etmesi hedeflenmiştir. Söz konusu örgütün kurulma amacı, savaş sonrası oluşturulan düzenin korunması kadar bundan sonra benzer çatışmaların bu tür mekanizmalarla önlenmesidir. İdealist düşüncenin ve teorinin de temelini teşkil eden bu yaklaşım daha sonraki süreçlerde ortaya çıkan benzer örgütlenmelerin kuruluş felsefesidir. Bu yaklaşım, II. Dünya Savaşı’nın ortaya çıkmasını engelleyemediği için eleştirilerek yerini realizme terk etmiştir. İdealist düşüncenin yeni versiyonları olan yeni idealizm (neoidealizm) ve yeni liberalizm (neoliberalizm), 1960 – 1970’li yıllarda uluslararası kurumsal mekanizmaların barış ve güvenliğin sağlanması ve korunmasındaki rollerine dikkat çekerek tekrar cazip hale gelmişlerdir.

Uluslararası örgütler, devletlerin uluslararası ilişkilerin tek aktörü olmadıklarını savunarak uluslararası ilişkilerin çoğulcu yanına dikkat çeken liberalist plüralist düşüncenin ve teorinin de önemli unsurları arasında yer almışlardır.

Sonuç olarak devletlerin farklı alanlarda iş birliği ihtiyaçlarından doğan ve devletler arası iletişimi, dolayısıyla güven ortamını artırdığı için barışın korunmasına önemli katkıları olan uluslararası örgütleri iki farklı biçimde sınıflandırmak mümkündür. Bunlardan biri coğrafya kriteri esas alınarak yapılan sınıflandırma, diğeri ise fonksiyonel bağlamda yani örgütün amacı ve fonksiyonları esas alınarak yapılan sınıflandırmadır.

Coğrafi kriter esas alınarak yapılan sınıflandırmada örgütler; global örgütler, evrensel örgütler ve bölgesel örgütler olarak üçe ayrılmaktadır.

Global örgütler, üyeleri arasında farklı coğrafyalardan devletlerin bulunabileceği ancak üyeliğin bütün devletlere açık olmadığı örgütlerdir. Bu tür örgütlere üye olan ülkeler, ortak bazı özelliklere sahip olan ya da ortak bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelmiş devletlerdir.

Global örgütlere örnek olarak Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve İslam İşbirliği Teşkilatı (eski adı İslam Konferansı) gibi örgütler verilebilir. OPEC’e üye olan ülkelere baktığımızda bazılarının Orta Doğu ülkesi, bazılarının ise Afrika (Nijerya), Latin Amerika (Venezüella) ve Asya (Endonezya) ülkesi olduğu dikkati çekmektedir. Bunların ortak özelliği petrol üretici ülkeler olmalarıdır. OECD Örgütünün üyelerine bakıldığında ise büyük çoğunluğu Avrupa ülkesi olsa da üyeleri arasında ABD, Kanada ve Japonya gibi farklı coğrafyalardan devletlerin bulunduğu görülür. Üye ülkelerin ortak özelliği, serbest piyasa ekonomisini benimsemiş ülkeler olmalarıdır. 1995’e kadar adı GATT olan DTÖ üyelerinin özelliği ise farklı coğrafyalardan uluslararası ticaretin serbestleşmesini savunan ülkeler olmalarıdır. İslam İşbirliği Teşkilatının özelliği ise dünyanın farklı coğrafyalarındaki Müslüman ülkelerin bir araya geldiği bir örgüt olmasıdır.

Evrensel örgütler, üyeliğin bütün devletlere açık olduğu örgütlerdir ve en iyi örnek Birleşmiş Milletler (BM) örgütüdür. Bunlar, dünyanın çeşitli bölgelerinden üyesi bulunması ve üyeliğin bütün devletlere açık olması bakımından global örgütlerden farklıdır.

Uluslararası Örgütler:

Coğrafik ayırım: a) Evrensel b) Global c) Bölgesel

Fonksiyonel Ayırım: a) Siyasal b) Askeri c) Sosyal d) Ekonomik e) Çok amaçlı

Bölgesel örgütler, dünyanın yalnızca belli bir bölgesindeki devletlerin üye olduğu veya olabileceği örgütlerdir. Kuzey Atlantik Antlaşma Örgütü (NATO), Varşova Paktı (VP), Amerikan Devletleri Örgütü (OAS), Afrika Birliği Örgütü (OAU), Avrupa Birliği (AB), Ekonomik İşbirliği Örgütü (ECO), Batı Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (EFTA), Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (NAFTA), Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği Örgütü (APEC), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Batı Avrupa Birliği (BAB), Afrika Posta Birliği, Afrika Kalkmma Bankası, Arap Birliği, Arap Posta Birliği ve Avrupa Konseyi gibi örgütler bu gruba girmektedir.

Daha önce de belirtildiği gibi uluslararası örgütler, amaçlarına göre de sınıflandırılabilir. Bu çerçevede WHO (Dünya Sağlık Teşkilatı), UNICEF, UNESCO, ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü), Arap Posta Birliği ve Afrika Posta Birliği gibi örgütler sosyal amaçlı örgütler; NATO, VP (Varşova Paktı) askerî amaçlı örgütler; IMF, GATT, OECD, ECO, OPEC, EFTA, NAFTA, ASEAN, APEC, KEİP, UNDP ve Asya Kalkınma Bankası gibi örgütler ekonomik amaçlı örgütler olarak kabul edilmektedir. Bazı örgütler birden fazla amacı (siyasal, sosyal, askerî ve ekonomik amaçlardan birkaçını aynı anda) gerçekleştirmek üzere kurulmuş olabilir. Çok amaçlı örgütlere BM, Avrupa Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı, AGİT, Afrika Birliği Örgütü, Avrupa Konseyi, OAS (Amerika Devletleri Örgütü) ve Arap Birliği örnek olarak gösterilebilir.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.