Çok Partili Hayat Denemeleri

ÇOK PARTİLİ HAYAT DENEMELERİ

HALK FIRKASININ KURULMASI (9 AĞUSTOS 1923)

Mustafa Kemal, saltanatın kaldırılmasının ardından inkılapları yürütmek için dayanabileceği güçlü bir gruba ihtiyacı olduğuna inanarak 6 Aralık 1922’de Meclis’te Birinci Grup adıyla çalışan Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun kaldırılarak yerine “Halk Fırkası” adlı bir siyasal partinin kurulacağını açıkladı.

Kamuoyunu yoklamak amacıyla 13 Ocak 1923’te yurt gezisine çıkan Mustafa Kemal bu yolculuk sırasında yapmak istediği inkılapları açıkladı, orduyu denetledi, halkın istek ve dertlerini dinledi. Kadın haklarını, yeni bir eğitim sisteminin gerekliliğini açıkladı.

17 Şubat 1923’de Türkiye İktisat Kongresini açtı. Bu kongrede ülkenin yeni ekonomi politikasının ana ilkelerini belirledi.

Basında, özellikle inkılapların karşısında olan İstanbul basını ile iyi ilişkiler kurmak için İzmit’te büyük bir basın toplantısı yaparak onları aydınlatmaya çalıştı.

Ankara’ya dönen Mustafa Kemal 8 Nisan 1923’de Halk Fırkasının programını yayınladı. Buna göre egemenliğin Ulusta olduğu, meclisin en üstün güç olduğu ve bağımsızlık ilkesi kabul ediliyor, ekonomik gelişimin ve eğitimin esasları açıklanıyordu.

9 Ağustos 1923’te Halk Fırkası kuruldu. Daha sonra parti nizamnamesi hazırlandı ve partinin genel başkanlığına Mustafa Kemal getirildi.(11 Eylül 1923)

Cumhuriyetin ilanından sonra partinin adı, baş tarafına Cumhuriyet kelimesi eklenmek suretiyle Cumhuriyet Halk Fırkası (Cumhuriyet Halk Partisi) oldu.

 

TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASININ KURULMASI

(17 KASIM 1924)

Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması, Lozan Barış Antlaşması, Cumhuriyetin ilanı, Halifeliğin kaldırılması, 1924 Anayasası’nın hazırlanması şeklinde birbirini izleyen başarı ve inkılap hareketleri üzerine eski düzenin yeniden işlerlik kazanacağını ümit edenler Atatürk ve inkılaplara karşı daha büyük direnmeler göstermeye başladılar.

Bu sıralarda Mecliste Cumhuriyet Halk Fırkasına karşı bir muhalefet durumu kendini gösterdi. Halk Partisinden olan ve Kurtuluş Savaşı’nın başından beri vatan ve ulus için çalışan ve içlerinde Mustafa Kemal’in yakın arkadaşlarının da bulunduğu bir grup (Ali Fuat, Kazım Karabekir, Refet Bele ve Rüştü Paşalar, Rauf ve Adnan Beyler) partiden ayrıldılar.

Bu grup 17 Kasım 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası adıyla bir parti kurdu. Bu partide aynı zamanda eski ittihatçılar da toplanmışlardı.

Böylece parti bir süre sonra yeniliklere ve rejime karşı olanların hızla bir araya toplandıkları bir kurum haline geldi. İyi niyetli vatansever kurucular, parti teşkilatı üzerindeki denetimlerini yitirmeye başladılar.

Yeni partinin programında;

Egemenliğin halkta bulunduğu, Cumhuriyet yönetimini yaşatmak ve geliştirmek politikasının izleneceği belirtilmektedir.

Ayrıca liberalizm ve demokrasi partinin ana görüşleridir. Anayasa halkın isteği doğrultusunda değiştirilebilecektir. Dine saygılı olmak yeni partinin en belirgin özelliklerindendir.

Programda yönetimde merkezciliğin kaldırılacağı, doğal koşullara göre illerin yeniden düzenleneceği, işçi ve işveren haklarının eşit düzeyde savunulacağı, devletin tekelci ekonomik girişimlerinin sınırlandırılacağı, eğitimde her bireyin esas tutulacağı, mesleki teşkilatlanmanın yurt düzeyinde yaygınlaştırılacağı, İstanbul’un yeniden ekonomik merkez haline getirileceği açıkça yazılmıştır.

Bunlardan başka yine programa göre, Cumhurbaşkanının seçimden sonra milletvekilliği ile ilgisi kesilecektir. Ekonomik alanda devletçilik yerine serbest girişim esas olacaktır. Yabancı sermaye desteklenecek, din ve devlet işleri ayrı olacak ama din hor görülmeyecektir, gibi prensipler de esastır.

Partide özellikle “Dini inançlara saygılı olma” kararı, yenilik ve inkılaplara karşı grupları cesaretlendirmiş ve bunların büyük bir süratle partide toplanmalarına neden olmuştur.

 

Partinin Etkinlikleri

Yeni parti, önce seçimlere katılmama kararı aldı. Teşkilatını yavaş yavaş tamamlayacak ve biraz geliştikten sonra seçimlere gidilecekti.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Batı ölçülerine göre kurulan ilk parti olduğunu ileri sürüyordu. Parti yöneticilerine göre, daha önce ortaya çıkan bütün partiler, belirli siyasi görüşleri olmayan kişisel iktidar topluluklarıydı. Yeni parti, programındaki ilkeler ile Halk Fırkasından önemli ölçüde ayrılıyordu.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasına, Cumhuriyet ve Halifeliğin kaldırılmasına karşı olan herkes toplanmaya başladı. Bazı çevreler tarafından bu parti, inkılap hareketlerini önleyebilmek için son umut olarak görülüyordu.

Partinin kurucuları, toplumun ihtiyacı olan yeniliklerin birdenbire değil, kendiliğinden oluşması gerektiğini ileri sürüyorlardı.

Partinin programında bulunan “Dini inançlara saygılı olma” hükmü, 1924-1925 yılları Türkiye’si için son derece gerilimli bir ortam yaratacak, özellikle Mustafa Kemal’in gerçekleştirmek için büyük çabalar harcadığı çağdaşlaşma hareketlerini önleyecek nitelikte idi.

İktidar partisi olan Cumhuriyet Halk Fırkası, yeni partinin giderek artan bir şiddetle yaptığı eleştiri ve muhalefet karşısında, önce Hükümette bir takım değişiklikler yapmış, İsmet Paşa başbakanlıktan ayrılarak yerine Fethi Bey getirilmiş, fakat muhalefette bir yumuşa olmamış, üstelik Doğu illerinde ayaklanmalar başlayınca Takrir-i Sûkun Kanunu ile sert önlemler alma yoluna gitmişlerdir.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.