1921 Anayasası ve Özellikleri (20 Ocak 1921)

1921 ANAYASASI VE ÖZELLİKLERİ (20 OCAK 1921)

Anayasa, bir devletin temel esaslarını ve ana kuruluşlarını gösteren belgedir.

TBMM ile bir devlet kurulduğu halde henüz devletin anayasası yoktu.

TBMM Hükümeti, aldığı birçok kararda, Padişah ve Hükümeti tanımıyordu. Yeni bir devlet kurulduğu için yeni bir anayasaya ihtiyaç duyuluyordu. Çünkü yeni devletin esaslarını ve ana kuruluşunun belirlenmesi gerekiyordu.

Gerçi TBMM açıldıktan sonra birçok konuda önemli yasalar çıkartmıştı. Ne varki anayasa yapmamıştı. Anayasanın yapılması için acele edilmemiş, zaman kollanmıştır. Çünkü hala meclisin görevlerinin geçici olduğunu, yurdun kurtarılmasından sonra yine devleti padişahın yöneteceğini düşünen üyeler vardı. Padişahın da anayasası (Kanun-i Esasi) olduğuna göre, TBMM’nin yeni bir anayasa çıkarmasına gerek yoktu.

TBMM açıldığında yalnızca yasama yetkisini kullanan basit bir parlamento değildi. Bu meclis egemenliği millet adına kullandığı için yeni bir anayasa yapmak zorunluydu. Çünkü bu meclis “Kurucu Meclis” işlevi taşıyordu. Osmanlı Anayasası İslami ve Monarşik bir nitelikte idi. Egemenlik Hilafet ve Osmanlı sülalesine aitti. Padişahın kutsal olan kişiliği dokunulmaz ve sorumsuzdu. Bu nedenle TBMM kendi varlığına ters düşen eski hukuk kurallarını kaldırmak zorundaydı.

Anayasa hazırlanmasındaki gecikmenin bir diğer önemli nedeni de Kanun-i Esasi’nin yürürlükte olmasıydı. O günün şartlarında anayasa tartışması yapmanın ulusal birliği zedeleyeceği düşüncesi hakimdi. Ayrıca farklı yerlerde TBMM’ye karşı ayaklanmalar çıkıyordu. Bu yüzden TBMM kendisine prestij kazandıracak bir başarıya gereksinim duyuyordu. I. İnönü Muharebesi’nin kazanılması anayasanın ilanını kolaylaştırdı. Bu anayasa ile devletin hukuki temeli atılmış oldu.

 

TBMM’nin “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu” adıyla kabul ettiği ve 20 Ocak 1921’de yürürlüğe giren bu Anayasa’nın önemli maddeleri şunlardır:

1-    Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir. Yönetim biçimi halkın kendi geleceğini bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına dayanır (Türk Tarihinde ilk kez egemenliğin ulusa ait olduğu ilkesi bir anayasada yer almış oldu. Bu iki hükümden Osmanlı merkezi yönetimin yok sayıldığı ve yönetim biçiminin “Cumhuriyet” olacağı sonucu çıkarılabilir. Ancak unutulmamalıdır ki rejim açık bir şekilde belirtilmemiştir).

2-    Yürütme gücü ve yasama yetkisi ulusun tek ve gerçek temsilcisi olan TBMM’de belirir ve toplanır. (Bu hüküm, 21 Anayasası’na ihtilalcı bir nitelik kazandırmıştır. Ayrıca bu hüküm “Güçler Birliği” sisteminin benimsendiğinin bir göstergesidir.)

3-    Türkiye Devleti, TBMM tarafından yönetilir ve hükümeti TBMM Hükümeti adını taşır. (Bu hüküm, saltanatın yok sayıldığının ve yeni bir devletin kurulduğunun somut kanıtıdır. Bununla amaç tüm yetkileri TBMM’de toplamaktır.

4-    TBMM, iller halkınca seçilen üyelerden kurulur.

5-    Büyük Millet Meclisi’nin seçimi iki yılda bir yapılır. Seçilen üyelerin üyelik süresi iki yıldır. Bunlar yeniden seçilebilirler. Eski meclisin görevi yeni meclis toplanıncaya kadar sürer. Büyük Millet Meclisi üyelerinin her biri, kendini seçen ilin ayrıca vekili olmayıp bütün ulusun vekilidir. TBMM, süre dolmadan, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.

6-    Din kurallarının yerine getirilmesi, bütün yasaların konulması, değiştirilmesi, kaldırılması antlaşma ve barış yapılması ve savaş kararı verilmesi gibi temel haklar Büyük Millet Meclisine aittir. (Bu hükümle devlet yönetimini tek organda toplamak amaçlanıyordu).

7-    Balkanlar Kurulu’nun görev ve sorumluluğu özel yasayla belirtilir.

8-    Yasalar ve tüzükler düzenlenirken, halkın işine en uygun ve zamanın gereklerine en elverişli din ve hukuk hükümleriyle töreler ve önceki işlemler temel olarak alınır.

9-    Büyük Millet Meclisi’nin Başkanı Bakanlar Kurulu’nun da doğal başkanıdır.

10-  Kanun-i Esasi’nin yukarıdaki maddelerle çelişmeyen kararları eskiden olduğu gibi yürürlüktedir.

11-  TBMM, hilafet ve saltanatın, vatan ve milletin kurtarılması ve bağımsızlığını sağlayana kadar toplanır (Bu hükme bakarak yurdun kurtarılmasından sonra TBMM’nin görevinin biteceği izlenimi edinilebilir. Ancak egemenliğin ulusa ait olduğunun da aynı anayasanın hükmü olmasından dolayı bu çelişkili durumun saltanat yanlılarını memnun etmek ihtiyacından kaynaklandığı savunulabilir. Kaldı ki asıl amaç ulusal güçleri birleştirmek suretiyle ulusal bağımsızlığı sağlamaktır. Ulusal birliği tehlikeye sokacak davranışlardan kaçınmaktır. Dolayısıyla bu maddeden ulusal egemenlik ilkesinin geçici olduğunu söylemek yanlıştır).

 

Görüldüğü gibi TBMM, egemenliğin kaynağının halk olduğunu bu anayasa ile ilan etmektedir. Bu, artık padişahtan egemenliğin alındığını göstermesi açısından çok önemlidir. Devleti artık halk yönetmektedir. TBMM, halkın temsilcileri olan milletvekillerinden oluşmaktadır.

Bu anayasa ile TBMM’nin yasama ve yürütme güçlerini kendinde topladığı, yani kuvvetler birliğinin geçerli olduğu açıklanmaktadır. Cephede savaşların tüm hızıyla sürdüğü göz önüne alınacak olursa, zafere bir an önce ulaşabilmek, zaman kaybetmemek için meclisin tüm yetkilerle donatılması doğaldı.

1921 Anayasası, tek meclis, meclis bütünlüğü, ulusal ve güçler birliği ilkelerini barındırmaktadır. TBMM’nin ilk kararlarında benimsediği güçler birliği sistemi ile Meclis Hükümeti sistemini karar altına alan ilk anayasadır.

Savaş koşullarından dolayı kısa (23 madde) ve açık bir anayasadır. Bu yüzden insan hakları, demokratik hak ve özgürlükler alanına ilişkin kararları yoktur.

Yeni devletin en önemli görevlerinin başında “dinsel hükümlerin yerine getirilmesi” hükmünün yer alması, yeni devletin henüz laik olmadığını gösterir.

TBMM’nin bir anayasa hazırlaması, onun “kurucu” niteliğine doğrudan kanıttır. TBMM’nin ilk açıldığında bu özelliğini hep saklı tutma ihtiyacı hissetmişti bu yüzden de resmi sıfatı kurucu değildi.

Yeni Türk Devleti’nin anayasası TBMM’nin ve ulusal hükümetin durumunu, yetkisini, kuruluşunu ve niteliğini belirleyen ilk anayasadır. 1921 Anayasası, TBMM’nin çalışmalarını yasallaştırmış, kolaylaştırmıştır.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.