Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler

OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER

Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa girmesiyle savaş geniş alanlara yayılmış ve pek çok yeni cepheler açılmıştır.

A) TAARRUZ CEPHELERİ

Almanların isteği ile açılan cephelerdir. Almanya’nın Doğu Avrupa’da Ruslara karşı yükünü hafifletmek için Kafkas Cephesi, Batı Avrupa’da İngiliz ve Fransızlara karşı yükünü hafifletmek için de Kanal Cephesi açılmıştır.

B) SAVUNMA CEPHELERİ

İtilaf Devletlerinin saldırıları sonucu açılan cephelerdir. Çanakkale, Filistin ve Suriye, Hicaz ve Yemen, Irak cepheleri

C) YARDIM AMACIYLA AÇILMIŞ OLAN CEPHELER

İttifak grubu devletlere yardım amacıyla açılan cephelerdir. Galiçya, Romanya ve Makedonya Cepheleri

1-  KAFKAS CEPHESİ

1 Kasım 1914’te Rusların saldırısıyla açılan cephedir. Osmanlı topraklarında açılan ilk cephedir. Almanya bu cephenin açılmasını çok istiyordu. Çünkü Doğu Avrupa’daki Rus kuvvetleri Kafkas Cephesi’ne gelecek ve Alman ordusunun yükü azalacaktı.

Almanya, Bakü petrollerini ele geçirmek amacıyla Osmanlıları yönlendirmiştir. Enver Paşa ise Panturanizm düşüncesinin etkisiyle Orta Asya’daki Türkleri Rus etkisinden kurtarıp Osmanlı Devleti çatısı altında toplamak istemiştir.

Rus kuvvetleri Osmanlı sınırını aşarak Türk topraklarına girdi. Rus ilerleyişi karşısında Enver Paşa’nın doğrudan yönettiği Sarıkamış Harekatı başladı. Ancak ağır kış şartları, ordunun ihtiyaçlarının yeterince karşılanmaması, tifus hastalığı ve aşılması zor doğal engeller nedeniyle harekat bozgunla sonuçlandı.

Rusların isteğiyle İngilizler ve Fransızlar Çanakkale’de yeni bir cephe açınca, Rusların önünde önemli bir direnme gücü kalmadı. Ruslar 1915’te tekrar ileri harekete geçtiler. Van, Muş, Bitlis, Erzincan, Erzurum ve Trabzon’u ele geçirdiler.

Çanakkale Savaşı’ndan sonra 16. Kolordu Komutanlığına getirilen Mustafa Kemal başarılı savaşlar sonucunda Muş ve Bitlis’i kurtardı (1916).

Bu arada Rusya’da Bolşevik İhtilali (Ekim Devrimi) gerçekleşti. Çarlık rejimi yıkıldı, Bolşevikler iktidarı ele geçirdi. Bu süreçte Ruslar Anadolu’da işgal ettikleri Erzincan, Erzurum ve Trabzon’u boşalttı.

Rusya’da iktidarı ele geçiren Bolşevikler, İttifak Devletlerinden barış istedi.

BREST-LİTOWSK ANTLAŞMASI (3 MART 1918)

Bolşevik ihtilali sonucu Çarlık rejimini yıkarak sosyalist rejimi kuran Bolşevikler, Çarlık rejiminin gizli antlaşmalarını açıkladılar. Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıyla ilgili gizli planlar öğrenildi.

Böylece Bolşevikler, savaşa katılan devletlere barış taraftarı olduğunu açıkladı. Bolşevikler, Almanya, Bulgaristan, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı Devletiyle barış imzaladı. Buna göre Rusya’nın yeni yönetimi, 1878 Berlin Antlaşmasıyla sahip olduğu Kars, Ardahan ve Batum’u geri verdi. Böylece bu üç bölge önce bu anlaşmayla bağımsız olmuş, halk oylaması sonucunda ise Osmanlı Devletine katılmıştır.

Önemi:

  Osmanlıların toprak kazandığı son antlaşmadır.

  1917 Paris Paylaşım Tasarısını geçersiz sayan antlaşmadır.

  Osmanlı Devleti’nin Rusya’nın yeni yönetimiyle yaptığı tek antlaşmadır.

Bu antlaşmayla Kafkas Cephesi kapanmıştır.

TEHCİR KANUNU (27 MAYIS 1915)

Rusların Doğu Anadolu’yu işgale başlaması sonucu Ermeniler isyan çıkardılar. İttihat ve Terakki yönetimi isyanı bastırmak ve Rusların Ermenileri kullanmasını engellemek amacıyla 27 Mayıs 1915’te “Tehcir Kanunu”nu çıkarttı. Bu kanun şöyle diyordu: “Ülke savunması ve düzenine karşı çıkan, silahlı tecavüzde bulunan, casusluğu ve ihaneti tespit edilenler bireysel ya da topluca başka bölgelere göç ettirilebilecektir.”

İşte bu kanun gereği olarak Osmanlı yönetimi meşru bir hakkını kullanmış, kanunda belirtilen suçu işleyenlerin yani Doğu Anadolu’daki Ermenilerin bir çoğu toplanarak yine ülkenin sınırları içinde yer alan bir başka bölgeye Suriye’ye göç ettirilmiştir. Bu kanunun çıkarılmasındaki temel amaç, “devlet aleyhine faaliyette bulunmayı engellemektir.”

2-  ÇANAKKALE CEPHESİ

Bu cephe, İtilaf Devletleri tarafından:

–    Sosyal ve ekonomik bunalıma düşen ve doğuda Almanlara karşı zor anlar yaşayan Ruslara gerekli yardımı ulaştırmak.

–    İstanbul’u ve Boğazları ele geçirip Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak.

–    Osmanlı kuvvetlerini Çanakkale’ye çekerek Rusları doğuda rahatlatmak.

–    Baltık Denizi’ndeki Alman denizaltılarının etkinliği nedeniyle Boğazlar üzerinden Rusya’ya ulaşmak.

–    Savaşa henüz girmemiş olan Balkan devletlerini kendi yanlarına çekerek Bulgaristan ile Avusturya-Macaristan’a karşı yeni bir cephe açmak, Almanlara karşı Balkanlarda güçlenmek.

–    İngiltere’nin Doğu Akdeniz’deki egemenliğini sağlamlaştırmak.

amaçları doğrultusunda açılmıştır.

Savaşı kısa sürede bitirmek amacıyla İngilizler Deniz Bakanı Churchill tarafından ortaya atılan bir düşünce ile 18 Mart 1915 yılında Çanakkale Boğazı’na saldırdılar.

İtilaf Devletleri öncelikle “deniz savaşı” ile Boğazı geçmeyi denediler; ancak Nusret Mayın Gemisi’nin döktüğü mayınlar ile Türk topçusunun ateşi sonunda geri çekilmek zorunda kaldılar.

İtilaf Devletlerinin deniz yolu ile Boğazı geçemeyerek geri çekilmesi dünyada büyük prestij kaybetmelerine neden oldu. Bunun üzerine Nisan 1915’te sömürgelerinden getirdikleri askerlerle General Hamilton komutasında Gelibolu Yarımadasına asker çıkardılar.

Arıburnu, Anafartalar ve Conkbayırı bölgelerinde Mustafa Kemal’in elde ettiği büyük başarılar cephenin Türk ordusunun zaferiyle kapanmasını sağlamıştır. Ocak 1916’da düşman ağırlıklarını alarak geri çekilmiştir.

Sonuçları:

–    Çanakkale Zaferi, savaşın gidişatını etkileyen çok önemli sonuçlar doğurmuştur. Doğu Cephesinde Almanya’ya karşı üstünlük kazanmak isteyen İtilaf Devletlerinin bu amaca ulaşamaması sonucu savaş üç yıl daha uzadı ve yeni cepheler açıldı.

–    İtilaf Devletleri’nin Boğazları ve İstanbul’u almaları önlenmiştir.

–    Her şeyden önce Rusya, müttefiklerinden beklediği yardımı alamayınca, ekonomik ve sosyal bunalımlar arttı ve Ekim 1917 ihtilali meydana geldi. Yeni kurulan Sovyet yönetimi İttifak Devletleriyle Brest-Litowsk Antlaşmasını imzalayarak I. Dünya Savaşından çekilmiştir.

–    İngiliz ve Fransız donanmaları büyük kayıplar verdi.

–    Yarım milyon insanın ölümüne neden olmuştur.

–    İngiltere ve Fransa sömürgelerinde itibar kaybına uğradı. Özellikle Müslüman sömürgelerinde ayaklanmalar meydana geldi (Hindistan).

–    Türklerin vatan topraklarında tutsak edilemeyeceği anlaşıldı.

–    Mustafa Kemal bu savaş sonunda elde ettiği başarıyla büyük bir üne kavuşmuş, bu durum da Mustafa Kemal’in Ulusal Mücadelenin önderi kabul edilmesinde büyük etken olmuştur.

Çanakkale Savaşının Osmanlı Devleti Açısından Sonuçları:

–    Bu savaş, Türk askerinin büyük kahramanlığı ile kazanılmıştır. Başkent İstanbul ve Boğazlar işgalden korunmuş, dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin siyasal yaşamını bir süreliğine daha uzatmıştır.

–    Türk insanının askeri kayıpları yanında öğretmen, mülkiyeli, tıbbiyeli hatta lise düzeyindeki gençlerini bu savaşta kaybetmesi ileriki yıllarda Türkiye’yi eğitimli insan kaynağından yoksun bırakmıştır. “Yedek Subaylar Savaşı” olarak da bilinen Çanakkale Savaşı’nda Türkiye adeta aydın neslini yitirmiştir.

–    Bu savaşın kazanılması, Milli Mücadeleye örnek olmuş ve Türk Mücadele ruhunun uyanmasını sağlamıştır.

3-  SÜVEYŞ KANALI CEPHESİ (1916)

Almanya’nın desteği ve planlamasıyla Osmanlı Devleti tarafından İngiltere’ye karşı açılan cephedir.

Bu cepheden beklentiler şunlardır:

–    Almanların desteğiyle zengin Mısır’ı İngiltere’nin elinden almak.

–    Almanların Osmanlılar aracılığı ile Süveyş ve Mısır’ı ele geçirerek İngiltere’nin sömürgeleriyle olan en kısa bağını kesip insan ve malzeme yardımı almasını engellemek ve ekonomisini çökertmek.

İklim koşullarının elverişsizliği, Almanya’nın söz verdiği yardımı göndermemesi, ordunun iyi hazırlanmaması, Arapların İngilizlerle işbirliği yapması, İngiliz Ordusunun sayı ve malzeme bakımından üstün olması ayrıca bu cepheyi iyi savunmaları sonucunda Osmanlı Devleti başarı sağlayamamıştır.

Karşı saldırıya geçen İngilizler 1916 yılı sonunda Sina Yarımadasını alarak Kudüs’ü işgal ettiler ve Suriye’ye dayandılar.

Bu savaş sırasında Müslüman Arapların İngilizlerin kışkırtmasıyla Türk askerlerine karşı savaşmaları Abbasilerden bu yana devam eden “Ümmetçilik” anlayışının geçerliliğini kesin olarak yitirdiğinin kanıtı olmuştur. Çünkü Padişah ve Halife V. Mehmet Reşat’ın “Cihat” ilan etmesine rağmen Müslüman Araplar Hicaz ve Yemen Cephesinde bile Kutsal Toprakları koruyan Osmanlı ordusuna karşı İngilizleri desteklemişlerdir.

4-  SURİYE-FİLİSTİN CEPHESİ

Kanal Cephesinin devamı niteliğindedir. Arap-İngiliz güçlerinin saldırıları sonucunda Osmanlı birlikleri Filistin’den çekildi. Yıldırım Orduları Komutanlığına atanan Mustafa Kemal İngiliz ordularını Halep’te durdurdu. Mondros’un imzalanmasından sonra Osmanlı Hükümetince Yıldırım Orduları dağıtılıp Mustafa Kemal İstanbul’a çağrılınca Fransızlar Suriye’yi işgal ettiler.

5-      IRAK CEPHESİ

I. Dünya Savaşı’nın başlamasının ardından, İngiltere Kıbrıs’ı ilhak ettiğini açıklamıştı.

Buradaki amacı;

–    Basra’ya rahatça asker çıkarmak,

–    Musul petrollerine ulaşmak,

–    Arapları Osmanlı aleyhine kışkırtmak,

–    Osmanlı Devleti’nin Hindistan’daki Müslümanlarla bağlantısını kesmek.

Savaşın hemen başlangıcında emellerine ulaşan İngiltere’nin Irak-Basra Cephesindeki temel amacı şunlardır:

–    Zengin petrol yataklarını ele geçirip sömürge yollarının güvenliğini sağlamak, Basra Körfezinin kuzeyinde yer alan ve İngiliz şirketleri tarafından işletilen Abadan petrollerinin korunmasını sağlamak (temel amaç),

–    İngiltere’nin İran ve Doğu Anadolu üzerinden geçip Rusya ile bağ kurmak ve İttifak kuvvetlerini kuşatmak,

–    Bölgedeki Osmanlı-Alman etkinliğini önlemek,

–    Türklerin, Almanların kışkırtmasıyla İran üzerinden Hindistan’ı tehdit etmesini önlemek.

Çanakkale ve Irak-Basra Cephelerinin ortak yönü, İngiltere’nin Çarlık Rusya’sı ile bağlantı kurmak istemesidir.

1914 yılında Basra’ya asker çıkaran İngiltere 1915 yılı sonlarında Kutül-Amare’de yenilgiye uğrayıp kuvvetlerinin 1/3 ünü kaybetmiş ve geriye çekilmiştir.

Fakat Türk kuvvetlerinin takviye edilmemesi ve taarruza geçirilmemesi sonucu elde edilen başarı uzun sürmemiş ve Basra’ya yeniden asker çıkaran İngiltere yeni taarruzlar sonucu 1917’de Bağdat’ı ele geçirmiştir. Burada tutunabilen İngilizler, Mondros Ateşkesi’nden sonra 7. maddeye dayanarak 3 Kasım 1918’de Musul’u işgal ettiler.

Bu durum, gelecekte Musul sorununun doğmasına neden olmuştur.

 

Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı sürecindeki son görevi, Suriye Cephesindeki Yıldırım Orduları Komutanlığıdır.

6-  YEMEN-HİCAZ CEPHESİ

İngilizlerin yanında, İngilizlerin kışkırttığı Araplar ile mücadele edildi. İngilizler Araplara milliyetçilik fikirleri aşıladılar ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin ile anlaştılar. Lübnan hariç büyük ve bağımsız bir Arap devletinin kurulmasını destekleyeceklerini kabul ettiler. Araplar, İngiliz desteğiyle Türk askerlerine karşı kutsal topraklarda savaştılar, Osmanlıları bu topraklardan uzaklaştırdılar.

Hicaz-Yemen Cephesinde Ümmetçilik-İslamcılık fikrinin önemini kaybettiği, geçerli olmadığı net olarak görülmüştür.

7-  GALİÇYA CEPHESİ (1916)

–    Doğu Avrupa’da açılan bir cephedir.

–    İtalya’nın, Batı ve Güney Anadolu’nun kendisine söz verilmesinden sonra İtilaf Bloğuna geçmesi, Almanya’nın Osmanlılar ile bağ kurabilmesi için Bulgaristan’ı yanına alması, Almanya-Bulgaristan-Avusturya-Macaristan-Osmanlı savunma hattının kurulması.

–    Rusya’nın kuzeyden saldırıya geçerek Almanya, Avusturya-Macaristan, Bulgaristan, Osmanlı bağını koparmak istemesi.

Balkanlarda Ruslara karşı açılan bu cephedeki savaşlarda Osmanlı birlikleri çok kayıp vermiş, ancak Bağlaşık Kuvvetleri bu cephede Rus saldırılarını püskürtmüşlerdir.

8-  MAKEDONYA CEPHESİ (1917)

Bulgaristan’ın Balkanlarda üstün duruma gelmesiyle İngiltere, İtalya ve Yunanistan’ın Bulgaristan’a karşı harekete geçmesi sonucu Türk askerlerinin Bulgarları desteklediği bu cephede İtilaf Devletleri önemli bir varlık gösteremediler.

Savaş sonunda yenilgiyi kabul eden Bulgaristan bugünkü şeklini aldı. Fazladan olarak Dimetoka bölgesini kaybetti.

9-  ROMANYA CEPHESİ

Osmanlı Devleti, Romanya’ya karşı Bulgarlara yardım etmek amacıyla asker gönderdi. Bolşevik İhtilali’nin çıkması üzerine Romanya da savaştan çekildi.

Makedonya Cephesi, İtilaf Devletleri’nin Osmanlı-Alman demiryolu irtibatını kesmek amacıyla açtıkları bir cephedir.