I.Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti

SAVAŞIN GENEL NEDENLERİ

–    1789 Fransız İhtilali (Milliyetçilik akımının etkisi)

–    Saniyi İnkılâbı (Sömürgecilik yarışının hızlanması)

SAVAŞIN ÖZEL NEDENLERİ

–    Almanya ve İngiltere arasında başlayan ekonomik rekabet

–    Fransa’nın Alsac-Loren’i geri almak istemesi

–    Birliğini geç kuran İtalya’nın sömürge elde etmek istemesi

–    Rusya’nın Balkanlarda ve Orta Avrupa’da izlediği Panislavizm politikası Avusturya-Macaristan’ın Rusya’nın izlediği yayılmacı politikadan olumsuz etkilenmesi her iki devletin de Balkanları ele geçirme isteği İngiltere’nin Rusya’yı Balkanlarda serbest bırakması sonucu Avusturya ile Rusya arasındaki çıkar çatışması

–    Sırbistan’ın Avusturya-Macaristan topraklarının bir kısmında hak iddia etmesi

–    Avusturya-Macaristan veliahtının Saraybosna’da bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi (savaşın başlamasının görünür nedenidir, savaşı başlatan bahanedir).

I. Dünya Savaşı genel olarak eski sömürgeciler ile yeni sömürge imparatorlukları kurmak isteyenler arasında dünyanın yeniden paylaşılmasıdır.

savas öncesi bloklaşma

Savaşın başlamasından bir süre sonra ittifaktan ayrılıp tarafsız kalan İtalya, İtilaf Devletleri safhına geçti. İtalya’ya Arnavutluk’taki bir kısım topraklar, Dalmaçya adalarının bir kısmı, Oniki Ada ve Antalya bölgesinin verilmesi kararlaştırıldı.

Osmanlı Devleti ve Bulgaristan da İttifak Devletlerinin yanında yer almışlardır.

not

Savaşa sonradan katılan devletlerin katılma nedenleri bu durumdan yararlanarak savaş sonunda çıkar elde etmektir.

not

Savaş öncesi bloklaşma hareketleri incelendiğinde hiçbir blokun Osmanlıları kabul etmediği, karşı blokta yer almasını istedikleri görülür. Çünkü savaşı kazanacaklarına inanan her blokun amacı, savaş sonunda imparatorluk topraklarını paylaşmaktı.

Enver Paşa, Osmanlı Devleti’ne yardım edilirse, başarılı sonuçlar alınacağına inanıyordu.

İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesiyle yeni cepheler açılacağı için tedirgindiler. Bu nedenle kapitülasyonları kaldırmayı, ekonomik yardım yapmayı ve İngiltere’ye sipariş edilen ancak verilmeyen iki savaş gemisini vermeyi vaat etmişlerdir.

SAVAŞIN BAŞLAMASI

Sırplı bir öğrencinin Avusturya-Macaristan veliahtını Saraybosna’da öldürmesi sonucu Avusturya-Macaristan Sırbistan’a savaş açtı. Rusya Sırbistan’ı korumak amacıyla seferberlik ilan etti. Almanya ise Rusya ve Fransa’ya savaş açtı. İngiltere de Almanya’ya savaş açtı. Böylece savaşlar devletlerin silahlı kuvvetlerin karşılıklı çarpışmaları şeklinden çıkıp ulusların topyekün savaşı haline geldi. İtalya cephe değiştirip İtilaf grubuna katıldı. Böylece Avrupa’da yaşanan ekonomik ve siyasi rekabet bir dünya savaşına dönüşmüş oldu.

I. DÜNYA SAVAŞININ CEPHELERİ

1-  Fransa Cephesi: Almanlar Belçika’yı geçerek Fransa’ya girdiler. Fransızlar İngilizlerin yardımıyla Almanları Marn hattında durdurdular. Bu, Almanya’nın dünya savaşındaki ilk yenilgisidir. I. Dünya Savaşı İttifak Bloğunda giren İtalya 1915’te taraf değiştirerek İtilaf Bloğuna geçti.

2-  Doğu Avrupa Cephesi: Alman-Avusturya kuvvetleri Rusları Galiçya’da yenilgiye uğrattılar.

3-  İtalya Cephesi: Avusturya-Macaristan ile İtalya arasında savaşlar olmuştur.

4-  Deniz Savaşları: Almanya, denizaltılarıyla İngiltere’yi ablukaya aldı. İngiltere’ye mal götüren bütün gemileri batırdı. Bu durum başta ABD olmak üzere Norveç, Danimarka ve Hollanda gibi tarafsız devletlerin tepkisini ortaya çıkardı.

not

I. Dünya Savaşı sürecinde İtilaf ve İttifak bloklarında savaş devam ederken bu bloklara katılanlar olduğu gibi ayrılanlar da olmuştur. Ancak önemli konu şudur; bu savaş sırasında Boşnaklar, Hırvatlar, Slovaklar, Çekler, Güney Slavları ve Lehler Avusturya-Macaristan imparatorluğuna karşı ayaklanırken, Osmanlı İmparatorluğuna karşı da Arapların (Suriye, Ürdün, Filistin, Lübnan vb.) Rumların, Ermenilerin ayaklandıkları görülmüştür.

OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ

SAVAŞ ÖNCESİ DURUM

Osmanlı Devleti’nde padişah Mehmet Reşad, Sadrazam Said Halim Paşa idi. Yönetim ise İttihat ve Terakki Partisinde idi. İttihat ve Terakki Partisi Balkan Savaşları sırasında bir ihtilal yaparak iktidarı ele geçirmiş ve orduda yeni düzenlemeler yapmıştır. Hatta ordunun eğitimi için Almanya’dan subaylar getirtmiştir.

Osmanlı Devleti, 1878 Berlin Antlaşması’ndan bu yana dış politikada “Almanya yanlısı” bir politika takip etmekte idi. Almanya ise Doğu Akdenizde egemen olup, Müslümanlar üzerinde etkin bir ülke olabilmek ve Osmanlı egemenlik alanında sömürgeler oluşturabilmek için Osmanlı Devleti ile yakınlaşmıştı.

Osmanlı Devleti’nde iktidarı elinde bulunduran İttihat ve Terakki Partisinin  I. Dünya Savaşı öncesindeki düşünceleri şunlar idi:

a)  Almanya’nın savaşı kazanacağına inanıyorlardı.

b)  Almanya’nın yanında savaşa katılınması durumunda kısa süre önce kaybedilen toprakların geri alınabileceğine inanıyorlardı.

c)  Kapitülasyonların tek taraflı olarak kaldırılmasından yanaydılar.

d)  İngiltere’nin ikiyüzlü politikalarından dolayı bu ülkeye güvensizlik içerisindeydiler. (İngiltere’ye daha önceden parası verilerek sipariş edilen iki geminin günü geçmesine rağmen teslim edilmemesi İngiltere’ye olan güvensizliği arttırdı.)

enver-talat-cemal paşalar

Türk siyasi hayatında önemli bir parti olan İttihat ve Terakki üç etkin isim tarafından yönetilmekteydi. Bunlar Enver Paşa, Talat Paşa ve Cemal Paşa idi. Bu paşalar, Almanya ile 2 Ağustos 1914’te gizli bir ittifak antlaşması imzalamıştı.

Bazı büyük Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’ni I. Dünya Savaşı’nda kendi yanında görmek istemelerinin temel nedeni Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konuma sahip olması idi.

Şöyle ki:

a)  Osmanlı Devleti, Basra Körfezi’ni ve Boğazların denetimini elinde bulundurmaktaydı.

b)  İngiltere ve Fransa’nın önemli müttefiki olan Rusya ile bağlantı kurmada en önemli yol olan Boğazlar da Osmanlı Devleti’nin denetiminde bulunmaktaydı.

c)  Hindistan’a ulaşabilmek için Osmanlı coğrafyasından yararlanılmak istenmekteydi.

Osmanlı Devleti önemli bir jeopolitik konuma sahip olma yanında farklı bir özelliğe de sahipti.

Osmanlı padişahları aynı zamanda Müslümanların halifesi olarak da bilinmekteydi. Dolayısıyla dış güçler “halifenin dinsel gücünden” de yararlanmak istiyorlardı.

I. Dünya Savaşı başladığında Osmanlı yönetiminin tutumu şöyle olmuştu:

imge  Genel seferberlik ilan edildi.

Genel seferberlik devletin tüm güç ve kaynaklarıyla savaşa hazırlanması demektir. Ayrıca özgürlükler kısmen veya tamamen sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. İşte bu durumdan yararlanan Enver Paşa Osmanlı yönetiminde adeta tek adam olmuştur.

imge  Tarafsızlığını ilan etti.

Osmanlı Devleti’nin tarafsızlığını ilan etmesinden hiç hoşnut olmayan ülke Almanya idi. Çünkü bu Almanya’nın planlarına tersti. Almanya savaşı daha geniş bir alana yayarak İtilaf Bloğunun gücünü bölmekten yanaydı.

Osmanlı Devleti’nin tarafsızlığını ilan etmesinden hoşnut olan taraf ise İtilaf Devletleri idi. Böylece Almanya’yı daha dar bir alanda sıkıştırıp yenmek mümkün idi. Osmanlı Devleti bu durumu bildiği için İtilaf Devletlerinden kapitülasyonların kaldırılmasını, Ege adaları ve Mısır’ın kendisine geri verilmesini istedi.

Yani Osmanlı Devleti tarafsızlığının İtilaf Devletlerine sağladığı avantajlardan yararlanmak istedi. Ancak İtilaf Devletlerinin buna olumlu yanıt vermemesi zaten Almanya taraftarı olan İttihat ve Terakki yönetimini Almanya’ya daha da yakınlaştırdı.

imge  Tek taraflı olarak kapitülasyonların kaldırıldığı ilan edildi.

Kapitülasyonların kaldırılmasına İtilaf Devletlerinden çok Osmanlı Devleti’nin müttefiki olan Almanya itiraz etti.

imge  Mebusan Meclisi dağıtıldı.

Böylece meşruti monarşik yapıyla bağdaşmayan bir tutum sergilendi.

imge  Boğazlar tüm devletlere kapatıldı.

Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Kendi Yanında Savaşa Sokma Nedenleri:

1-  Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumundan yararlanmak

2-  Yeni cepheler açılmasını sağlayarak üzerindeki yükü hafifletmek. Avrupa’daki itilaf kuşatmasını yarmak, karşısındaki güçleri azaltmak amacıyla güneyde yeni cepheler açarak Rusya’yı güneye çekmek, batıda İngiltere ve Fransa ile rahat çalışmak.

3-  Osmanlıların asker gücü ve hammadde kaynaklarından yararlanmak

4-  Osmanlıların aracılığı ile İngiltere’yi Hindistan’a giden yolda engellemek

5-  İngiltere ve Fransa arasındaki bağı kesmek

6-  Almanya’nın Osmanlı padişahının Halifelik konumundan yararlanıp İngiliz sömürgelerindeki Müslümanları İngiltere’ye karşı ayaklandırmak ve yeni sömürge alanları ele geçirmek

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.