Anadolu Selçuklu Beylikleri Dönemi

ANADOLU SELÇUKLU BEYLİKLERİ DÖNEMİ

• 1243 yılında yapılan Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu Selçuklu Devleti otoritesini büyük ölçüde kaybetti. Gittikçe artan Moğol baskısı ise Türkmen aşiretlerinin Batı, Kuzey ve Güney Anadolu’ya yığılmalarına neden oldu. Haçlı Seferleri sırasında Bizans’a bırakılan Ege Bölgesi ve Batı Akdeniz’in her tarafı, Türkmenler tarafından yeniden ele geçirildi.
• Başlarındaki beylerin yönetiminde fethettikleri bölgelere yerleşmeye başlayan Türkmenler, görünüşte Selçuklulara ve İlhanlılara bağlıydılar. Gerçekte ise ayrı ayrı küçük devletler oluşmaya başlamıştı.
• III. Mesut’un ölümünden sonra Moğollar, Kara Timurtaş’ı Anadolu valiliğine atamışlardır. Bu dönemde Bizans sınırında kurulan ve beylikleri bağımsızlıklarını ilan etmeye başlamışlardır. XIII. yüzyılın sonlarında oluşan bu durum, XIV. yüzylın başlarında Anadolu’nun her tarafında irili ufaklı birçok devletçiğin kurulması şeklinde oluşmaya başlayacaktır.

Anadolu’da uzun süre birbirleriyle üstünlük mücadelesi yapan bu Türk beylikleri, kuruluşları itibariyle farklı özellikler gösterirler.

1. GRUP BEYLİKLER

Anadolu Selçuklu Devleti’nin Moğol egemenliği altına girmesi sonucu ortaya çıkan karışıklıklarla bölgelerde görülen veya sivrilen liderin bey tanınması suretiyle kurulmuşlardır.

Aydın, Karesi, Menteşe, Saruhan, Germiyan, Karaman, Çobanoğulları, Osmanoğulları gibi.

2. GRUP BEYLİKLER

Selçuklu ve İlhanlılar tarafından çeşitli hizmetlerine mükafat olarak kendilerine malikane şeklinde verilen topraklarda aşiret reislerinin siyasi bağlarını koparmaları sonucu kurulmuşlardır.

Eşrefoğulları, Sahip-Ataoğulları, Hamitoğulları, Candaroğulları, Pervaneoğulları gibi.

KARAMANOĞULLARI

• Konya ve Karaman merkez olarak kurulmuştur.
• İlhanlı Moğolları’nın Anadolu’dan çekilmesine kadar Moğollar ile mücadele etmişlerdir. 1361 yılında idareyi ele alan Alaeddin Ali Bey zamanında ilk Osmanlı-Karamanlı ilişkileri başlamıştır.
• Kendilerini Anadolu Selçuklu Devleti’nin varisi saymışlar, Anadolu Türk birliğini sağlamak için Osmanlı Devletiyle en fazla mücadele eden beylik olmuşlardır.
• Bu amaçlarına ulaşmak için Osmanlılara karşı Avrupalı devletlerle işbirliği yapmaktan geri durmamışlardır.
• Osmanlı hükümdarı Yıldırım Bayezıt, kayınbiraderi olduğu halde Alaeddin Ali Bey’i ortadan kaldırıp Konya’yı almak zorunda kaldı. Ancak Ankara Savaşı’ndan sonra oğlu Mehmet Bey Konya’ya yeniden sahip oldu ve eski düşmanlığı yeniden canlandırdı. Bir ara Bursa’yı bile alıp yıktı.
• Bu tarihten sonra fırsat buldukça Osmanlılara saldırdılar. Her seferinde de itaate alındılar. Osmanlılara karşı Akkoyunlular, Kölemenler, Venedik ve Macarlarla işbirliğine gittiler.
• Fatih’in Konya ve Karaman’ı almasıyla Torosların güneyine sürülen bu beyliğe kesin olarak II. Bayezıt döneminde son verilmiştir (1487).
• Anadolu’nun Moğol işgali altında bulunduğu bir sırada Konya’yı ele geçiren Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçeyi resmi dil ilan etmiştir (1277).

GERMİYANOĞULLARI

• Germiyanlı Türkmen aşireti tarafından Kütahya, Kula, Simav ve Denizli çevresinde kurulmuştur.
• Germiyanoğullarında subaşı olan Aydınoğlu Mehmet Bey, Germiyan Beyi Yakub Bey’in emriyle Ege sahillerine kadar ilerleyerek Manisa, Selçuk ve Birgi’yi ele geçirdi. Ancak daha sonra bu bölgede Germiyanoğullarından koparak Aydın ve Saruhan Beylikleri kurulacaktır.
• Yakub Bey’in torunu Süleyman Şah, Karamanoğulları karşısında tutunamayacağını anlayınca kuzeni I. Murad’ın oğlu Yıldırım Bayazıd’a nikahladı, çeyiz olarak Kütahya, Simav, Emet, Tavşanlı yöresini Osmanlılara bırakıp Kula’ya çekildi (1381).
• 1390 yılında Germiyan topraklarını Osmanlılara katan I. Bayazıd, beyliğin merkezi olan Kütahya’yı Anadolu Beylerbeyliği’nin merkezi haline getirmiştir.
• Ankara Savaşı’ndan sonra yeniden kurulan Germiyan Beyliği, Fetret Dönemi’nde Çelebi Mehmed’in yanında yer alarak dostça ilişkiler kurulmuş, 1429 yılında ölen Germiyan beyi Yakub Bey, beyliğin topraklarının Osmanlılara katılmasını vasiyet etmiştir.
• Önemli bir kültür merkezi olan Kütahya, Osmanlıların şehzade sancağı ve Anadolu eyaleti merkezi oldu.

KARESİOĞULLARI

• Kalem Bey ve oğlu Karesi Bey tarafından, Bizans toprakları ele geçirilerek, Balıkesir merkez olmak üzere 1293’te kuruldu. Beyliğin kurucularının ataları Danişmend Gazi’ye dayanır. Danişmentliler yıkılınca (1175) Selçuklular bu aileden olanları Bizans hududunda uç (sınır) beyi olarak görevlendirmiştir.
• izans sınırında kurulduğu için doğudan devamlı Türkmen göçleriyle besleniyorlardı. Bu yüzden Balıkesir’den başka Bergama, Susurluk, Edremit dahil Çanakkale Boğazı’na kadar olan yerleri fazla zorluk çekmeden ele geçirdiler.
• XIV. yüzyılın ilk çeyreğinde Karesi Bey ölünce, oğulları Demir Han ve Yahşi Beyler, Balıkesir ve Edremit merkez olmak üzere beyliği iki koldan yönettiler. Bir ara Yahşi Bey Gelibolu’ya asker çıkardı ise de başarı sağlayamadı.
• Karesioğulları Orhan Bey zamanında Osmanlılara bağlandı (1345). Beyliğin ileri gelenlerinden Hacı İlbeyi, Evrenos Bey, Ece Halil ve daha başkaları, Osmanlı hizmetine girerek Rumeli’de üstün başarılar elde ettiler. Rumeliye geçişte Karesioğulları’na ait güçlü donanmadan da yararlanılmış ve Osmanlı deniz gücü arttırılmıştır.

SARUHANOĞULLARI

• XIV. yüzyıl başlarında, Manisa merkez olmak üzere Saruhan Bey tarafından kurulmuştur. Germiyanoğulları’na bağlı iken ilgisini kesen Saruhan Bey, sınırlarını genişleterek batıda İzmir körfezine, doğuda Alaşehir’e, kuzeyde Bergama’ya ve güneyde ise Kemalpaşa’ya kadar olan yerleri aldı.
• Yıldırım Bayezıd Anadolu beylikleri üzerine yürüyünce, Osmanlılara itaat eden Hızır Şah’a beyliğin doğusu bağışlandı ve Manisa Osmanlıların “Bey Sancağı” haline getirildi.
• Ankara Savaşı sonunda yeniden kurulan Saruhanoğulları Beyliği’nin varlığına, Çelebi Mehmet tarafından son verilmiştir.

AYDINOĞULLARI

• Germiyanoğulları Beyliği’nin komutanlarından Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından ele geçirilen Selçuk ve Tire çevresinde kurulmuştur. XIV. yüzyılın başlarında bağımsız hale gelen Aydınoğullarının başkenti Birgi olup, Menderes’ten itibaren Sultanhisar taraflarına da sahip oldular.
• Selçukta hazırlanan donanma ile denizlerde de faaliyet gösterdiler.
• Mehmet Bey’in oğlu Gazi Umur Bey, İzmir’i ele geçirdi ve Bizanslılardan Sakız Adası’nı almıştır.
• 1390 yılında Yıldırım Bayezıt, itaatini bildiren İsa Bey’e Tire’de oturmak şartıyla bir kısım topraklarını bırakarak Aydınoğullarını Osmanlılara bağladı.
• Ankara Savaşı’ndan sonra tekrar kurulan bu beylik, İzmiroğulları adıyla Cüneyt Bey’in eline geçmiştir.
• Fetret Dönemi’nde kardeşler arası mücadelede faal rol oynayan bu beylik, II. Murad zamanında Cüneyt Bey öldürülerek ortadan kaldırılmıştır (1426).

ERETNA VE KADI BURHANEDDİN DEVLETİ

• Aslen Uygur Türkleri’nden olan Eretna Bey tarafından kuruldu. Kısa zamanda bütün Orta Anadolu’yu ele geçiren Eretna Bey, önce Sivas, sonra da Kayseri’yi başkent edindi. Eretna Devleti, Anadolu’nun en güçlü siyasi kuruluşlarından biri haline geldi.
• Bu devletin kadılık makamında bulunan Burhaneddin, her bakımdan yetenekli bir kimseydi. Daha sonra vezirlik makamına yükseldi.
• 1381 yılından itibaren Sivas’ta tahta oturarak hükümdarlığını ilan eden Kadı Burhaneddin, çok az bir zamanda Eretna Devleti’nden de kuvvetli hale geldi.
• Kadı Burhaneddin’in ölümü üzerine ülkesi kısa zamanda Osmanlılara bağlandı.

Anadolu’da bu beyliklerden başka, çeşitli yörelerde diğer bir takım beyliklerde bulunuyordu. XIII. Yüzyılın sonları ile XV. yüzyılın ortalarına kadar varlıklarını sürdürenleri vardır. Dulkadiroğullarına ise XVI. yüzyılda Yavuz Sultan Selim tarafından son verilmiştir.

Bu beylikler ve faaliyet gösterdikleri bölgeler şöyledir:

Dulkadiroğulları: Maraş ve Elbistan çevresinde hüküm sürdüler.

Ramazanoğulları: Adana ve Misis taraflarında yaşadılar.

Taceddinoğulları: Bafra, Ordu ve Niksar arasındaki topraklarda yaşamışlardır.

Pervaneoğulları: Beyşehir-Seydişehir civarında yaşadılar.

Sahib-Ataoğulları: Afyon ve etrafında kurulmuştur.

İnançoğulları: Denizli-Lâdik taraflarında hüküm sürdüler.