Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

BÜYÜK SELÇUKLU İMPARATORLUĞU (1040-1157)

Büyük Selçuklu Devleti’ni kuranlar Oğuz Türkleridir. Türklerin büyük bir kolu olan Oğuzlar, bugünkü Türkiye Türklerinin de atalarıdır. Selçuklu Devleti, Oğuzların Uçoklara bağlı Kınık Boyu’na mensup Türkler tarafından kurulmuştur.

X. yüzyılda Seyhun nehri ile Hazar Denizi arasında yerleşmiş olan Oğuzlar, burada Oğuzlar Devleti’ni kurmuşlardı. Bu devletin Subaşısı olan Selçuk Bey’in hükümdarla arası açılmış ve merkezden ayrılarak Cent şehrine gelip yerleşmiş ve daha sonra İslamiyeti kabul etmiştir. Bu dönemden sonra İslamiyeti benimseyen Oğuzlara “Türkmen” denilmiştir.

Zamanla birçok Türk boyu Selçuk Bey’in çevresinde toplanmış ve böylece Selçuk Bey’in otoritesi ve siyasi gücü artmıştır.

Devlet, adını, tam bir devlet örgütü kurmadan ölen Selçuk Bey’den almıştır. Devletin gerçek kurucusu Tuğrul ve Çağrı Bey’dir.

Selçuk Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Yabgu geçmiştir. Bu dönemde Gazneliler ile mücadeleler başladı. Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu’yu hapsetti.

TUĞRUL BEY DÖNEMİ

Arslan Yabgu’dan sonra yönetim Tuğrul Bey’in eline geçti. Kardeşi Çağrı Bey de Tuğrul Bey’in en önemli yardımcısı olarak görev yaptı. Tuğrul Bey devlet başkanlığı görevini yürütürken, Çağrı Bey ordu komutanı olarak askeri işleri yürütmüştür.

Bu dönemde bir taraftan Anadolu’ya seferler yapılırken diğer taraftan da Gaznelilerle savaşmışlardır.

Selçuklu topraklarına Türkmenlerin sürekli göç etmesi ve toprakların yetmemesi üzerine Selçuklular Horasan’a ilerlediler. Gazneliler ile yapılan Nesa (1035) ve Serahs (1038) savaşlarını kazanan Tuğrul Bey, Horasanı ele geçirip Nişabur’u aldı ve burayı kendine merkez edinerek adına para bastırıp hutbe okuttu. Böylece Büyük Selçuklu Devleti kurulmuş oldu (1038).

DANDANAKAN SAVAŞI (1040)

Horasan’ın Selçuklular eline geçmesi üzerine Sultan Mesut Selçuklular üzerine yürüdü, ancak yenildi.

Böylece;

–    Horasan Selçuklular eline geçti.

–    Selçukluların kuruluşu tamamlandı.

–    Selçukluların İslam dünyasında otoritesi arttı.

–    Gazneliler yıkılış sürecine girdi.

SELÇUKLU-ANADOLU İLİŞKİLERİ

Anadolu’ya ilk akınlar Çağrı Bey tarafından yapılmıştır. Anadolu’ya akınlar üç aşamada gerçekleşmiştir.

1015-1040 arasındaki akınların amacı Anadolu’yu tanımak, ganimet elde etmektir.

1040-1071 arasındaki akınların amacı Bizans’ın direnişini kırmak, zayıflatmaktır.

1071 sonrası akınların amacı, Anadolu’yu yurt edinip yerleşmektir.

Selçukluların Anadolu’yu yurt edinmek istemelerin temel nedeni Doğu’dan gelen Türkmenlere toprak bulmak isteğidir.

PASİNLER SAVAŞI (1048)

Selçuklu akınlarını durdurmak isteyen Bizans, Gürcü destekli ordusuyla Pasinler Ovası’nda Selçuklular ile yapılan savaşı kaybetti Gürcü Kralı Liparit esir edildi.

Sonuçları:

–    Anadoluya yapılan Türk akınları hızlandı.

–    Bizans, Gürcü Kralı Liparit’in bırakılması için fidye ödemek istemiş, ancak Tuğrul Bey fidye almadan kralı serbest bırakmıştır.

–    Bizans, bu jeste karşılık İstanbul’daki caminin onarılıp ibadete açılmasını ve Tuğrul adına hutbe okutulmasını kabul etmiştir.

Önemi:

–    Bizans ile yapılan ilk savaştır.

–    Bizans, Selçuklu egemenliğini tanımıştır.

BAĞDAT SEFERİ

Büveyhoğullarının Fatimilerin de desteğini alarak Abbasi Halifesini baskı altına alması üzerine halife Tuğrul Bey’den yardım istedi. 1055’te Bağdat’a gelen Tuğrul Bey, Abbasileri Büveyhoğulları baskısından kurtardı.

Horasan’da çıkan bir isyanı bastırmak için sefere çıkınca, Büveyhoğuları tekrar Bağdat’a girince 1057’de ikinci kez Bağdat’a geldi, Büveyhoğullarını yıktı. Halifeyi korumasına aldı.

Halife Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batının Sultanı” ünvanını verdi. Böylece İslam dünyasının siyasi liderliği Tuğrul Bey ile Türklere geçti.

ALPASLAN DÖNEMİ (1064-1072)

Tuğrul Bey’in 1063’te ölümüyle yerine Alpaslan geçti. Kars ve Ani kaleleri alınarak Anadolu’da ilk askeri üsler ele geçirildi.

MALAZGİRT SAVAŞI (1071)

Nedeni:

–    Bizans açısından: Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını durdurmak, Bizans’ın kendi prestijini korumak istemesi

–    Türkler açısından: Bizans’ın karışık durumundan yararlanıp Anadolu’yu yurt edinmek

Türk ordusu kalabalık Bizans karşısında büyük bir zafer kazandı. Bu zafer, Türk ve Dünya tarihinde önemli sonuçlar doğurmuştur.

MALAZGİRT SAVAŞI’NIN SONUÇLARI

–    Bizans’ın direnme gücü kırılmış, Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başlamışlardır.

–    Türkiye Tarihi başlamıştır.

–    Türk-İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona ermiştir.

–    Türklerin Batı’ya ilerleyişini durduramayan Bizans, Papa’dan yardım istemiş, bu da Haçlı Seferleri’nin nedenlerinden biri olmuştur.

–    Türklerin İslam dünyasındaki önemi artmış ve Anadolu’da ilk Türk Beylikleri kurulmuştur.

MELİKŞAH DÖNEMİ (1072-1092)

Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak, en geniş sınırlara ulaştığı dönemdir. Anadolu’nun fethi sürdürülmüştür.

Bu dönemin en önemli gelişmesi Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurulmasıdır.

Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları başlamıştır.

1092-1118 arası fetret dönemidir. İktidarı ele geçiren Sultan Sencer, Selçuklulara son parlak dönemi yaşatmıştır.

1141’de Karahitaylar ile yapılan Katvan Savaşı yıkılma sürecini başlatmıştır.

Yıkılma Nedenleri:

–    Veraset sistemi nedeniyle çıkan taht kavgaları

–    Ülkede kurulan beyliklerin ve Atabeylerin bağımsız davranmaları

–    Katvan Savaşı’nın olumsuz etkileri

–    Batıni Tarikatı’nın olumsuz çalışmaları

–    Oğuz Ayaklanmaları

–    Abbasi Halifelerinin eski siyasi güçlerini yeniden kavuşmak istemeleri