TÜRGİŞLER
Türgişler, On-oklar’ın doğu koluna mensup idiler. Onların ilk devirleri hakkında bilgimiz bulunmamaktadır. Türgişler hakkında ilk bilgilere VII. yüzyılın ortalarında Çin kaynaklarında rastlanmaktadır.
Adını ilk bildiğimiz Türgiş Beyi Baga Tarkan’dır. Çin kaynakları O’nu Uçe-Le adıyla anarlar. Kabiliyetli bir bey olan Baga Tarkan, gücünü gittikçe arttırdı ve On-oklara hakimiyetini tanıttı. Bu arada Balasagun’u (Süyab) ele geçirerek karargahını oraya taşıdı.
Türgiş kağanı daha sonra topladığı kuvvetlerde fetihlere girişti. Fakat o Doğu Göktürklerine karşı Çinliler ve Kırgızlar ile ittifak kurmak isteyince Tonyukuk tarafından yenildi ve tutsak edildi.
Bundan sonra Göktürk egemenliğine giren Türgişler fırsat buldukça başkaldırmışlar ancak her defasında itaat altına alınmışlardır.
Bu sırada Emevi’ler her tarafta büyük fetih hareketlerine girişmişlerdi. VIII. Yüzyılın başlarında Maveraünnehir’e giren Emevi komutanı karşısında Türgiş hükümdarı Sulu Kağın’ı buldu. Emevi ordusu büyük kayıplar sonunda Semerkand’a çekildi. Mücadeleler bundan sonra da Emevilerin Maveraünnehirdeki varlığını iyice tehlikeye düşürdü. Kendisine bu ülkenin yerli hükümdarları da yardımcı oluyorlardı. Cünkü Emevilerin aldıkları vergiler onlara ağır geliyordu. Ayrıca Emeviler Arap asıllı olmayan Müslümanlara eşit davranmıyorlardı. Bu yüzden Maveraünnehir’in Müslüman yerli halkı da Sulu Kağan’ı tutuyordu.
Sulu Kağan yakınlarından biri tarafından öldürülünce ülke karışıklıklar içine girdi (737). Türgiş beyleri birbirlerine düştüler. Burda Çinlilerin kışkırtmalarının da etkisi büyüktür. Sonunda ikiye ayrıldılar. Sarı Türgişlerin kağanı Balasagun’da Kara Türgişlerin Kağanı ise Talas şehrinde oturmaya başladı. Her iki kolun kağanları zayıf kişilerdi. Bu sırada Batı Göktürk yurduna hakim olmaya başlayan Korluklar, Türgişlerin siyasi varlıklarına son verdiler (766).
Türgişlerin Türk medeniyetine en büyük katkıları tam yerleşik hayatı başlatmaları olmuştur. Onların ilk kağanı olan Baga Tarkan Balasagun’a yerleşerek devletini oradan idare etmişti. Ondan sonraki kağanlar da aynı yolu takip ettiler.
Türk Tarihinde ilk kez para basmışlardır (Çin parasına benzer).
