UYGUR DEVLETİ (745 – 840)
- Selenga Irmağı çevresinde yaşamışlardır. Kutluğ Kağan zamanında Göktürk egemenliğine girmişlerdir. Bu dönemde beyleri sırasıyla Erkin ve İl-Teber (küçük kral) ünvanlarıyla anılmıştır.
- Kutuk Devleti’ni yıkmalarından sonra Kutluğ Bilge Kül, Uygur Devleti’ni kurmuştur. Orhun nehri kıyısında Ordu-Balık şehrini kurmuş ve devleti buradan yönetmiştir.
- Böğü Kağan zamanında Maniheizm resmi din ilan edildi. Maniheizm, Hristiyanlık, Musevilik, Budizm ve Zerdüşt dinlerinin karışımı olan bir dindi. Bu din özellikle et yemeyi yasaklıyordu.
- Bu dine göçebe Türk beyleri karşı çıktı. Çünkü bu din hayvancılıkla uğraşan göçebe Türklerin geleneklerine ve yaşam tarzlarına uymayan bir dindi. Bu dinin gereği, bir süre sonra savaşçı yapılarını kaybetmişlerdir.
- 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.
- Daha sonra kitleler halinde iç Asya’ya geldiler, yeniden örgütlendiler ve iki ayrı devlet kurdular.
1. Karsu Uygur Devleti (Sarı Uygurlar 911 – 1226)
Başkentleri Karsu olup ticaret merkezidir. Önemli bir askeri güç olamadılar. Budizmi benimseyerek Çin’le ticari ilişkiler kurdular. Moğollar tarafından siyasi varlıklarına son verilmiştir.
2. Turfan Uygurları (856 – 1209)
Doğu Türkistan’da kurulmuştur. Başkentleri Hoço’dur. Ticari alanda gelişme göstermişler, Çin ile ticari ilişkilerde bulunmuşlardır. Cengiz Han tarafından yıkılmışlardır.
UYGURLAR’IN GENEL ÖZELLİKLERİ
- Orta Asya Türk tarihinde ilk kez yerleşik hayata geçen topluluktur.
- Uygarlık bakımından diğer Türk devletlerinden daha ileridirler.
- Yerleşik hayata geçişlerinde özellikle Çinlilerden etkilenmişlerdir.
- Tarım ve ticarette ileri gitmeleri yerleşik kültürü meydana getirmiştir.
- Şehirlerin kurulmasına paralel olarak geleneksel çadır sanatının yerini mimari almıştır. Orta Asya’da ilk Türk mimari eserleri meydana getirmişlerdir.
- Şehirciliği geliştirerek şehir kültürünü oluşturmuşlardır.
- İpek Yolu aracılığı ile Hindistan, Tibet, Çin, Maveraünnehir ve İran ile ticari ilişkilerde bulunmuşlardır.
- Uzak Doğu ve İran ile yakın ilişkileri sonucunda Mani, Buda ve Zerdüşt dinlerinin etkisinde kalmışlardır. Bunun sonucu yabancı bir dini benimseyen ilk Türk devletidir.
- Çinlilerle ilişkileri sonucunda kağıdı ve matbaayı kullanmışlardır. Halı ve kumaş dokumacılığında ileri gitmişlerdir.
- Tiyatro eserleri yazıp oynamışlar, Karagöz oyununun temelini oluşturmuşlardır.
- Eski Türk devletlerinde ilk eğitim kurumu (okul) Uygurlar’da görülmektedir.
- Kendi buldukları 18 harfli alfabeyi kullanmışlardır.