ORTA ASYADA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ
ASYA HUN DEVLETİ (M.Ö. 300 – M.S. 150)
Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Hunlar hakkında ilk belge M.Ö. 318 yılına aittir.
- İlk yerleşim yerleri Orhun ve Selenga Irmakları çevresinde, merkezleri Ötüken'dir.
- Siyasi durumlarını Çin kaynaklarından öğrenmekteyiz.
- Çin'deki taht kavgalarından yararlanıp Çin'e devamlı akınlarda bulunmuşlardır. Bu saldırılara karşı koymak için Çinliler ünlü Çin Seddi'ni meydana getirmişlerdir. (M.Ö. 220 – 214).
- Bilinen ilk hükümdarları Teoman'dır. (M.Ö. 220 – 209). Bu dönemde Çin'e yapılan akınlar sonucu Çin vergiye bağlanmıştır.
- Asıl güçlenme oğlu Mete (M.Ö. 209 – 174) zamanında olmuştur. Mete, kendine bağlı disiplinli bir ordu meydana getirmiş, devlet yönetiminde ve askeri örgütlerde önemli düzenlemeler yapmıştır. En güçlü ve en başarılı dönemini Mete zamanında yaşayan Hunlar:
a) Kore'den Karadeniz'e kadar uzanan bir coğrafi alana hakim olmuşlardır.
b) İpek Yolu'nu kontrol altına almışlar ve kervanların düzenli ve görevli bir şekilde gidip gelmesini sağlamaya çalışmışlardır.
c) Bölgeye barış ve düzen getirmişlerdir.
d) Ticaretin gelişmesini sağlamışlardır.
e) Yakın ve Uzak Doğu arasında bir tarih köprüsü oluşturmuşlardır.
- Mete, ordusuyla Çin'e akınlar yapmış, Çin'i yenmiş ancak işgal yerine vergiye bağlamayı uygun görmüştür.
Böyle davranmasının nedeni:
- Daha önce Çin'i işgal eden Türkler, Çin kültürü karşısında zamanla eriyip gitmişlerdir. (asimilasyon). Çin, yerleşik kültüre sahiptir ve çok kalabalıktır. Azınlıkta olan Hunların Çinliler arasında töresini kaybederek ulusal benliklerini yitireceklerini bildiğinden vergiye bağlanmayı tercih etmiştir.
- Tarihte Türk-Çin çatışmasının ana nedeni, İpek Yolu'nun denetimde tutulması isteğidir. M.Ö. 63 yılından sonra bu yolun denetimi Çinlilerin eline geçecektir.
- Devletin Mete zamanında en parlak devrini yaşadığını belirtmiştik. Bu dönemde devletin askeri ve siyasi yönden örgütlendiğini görüyoruz. Mete orduda onlu sistemi getirmiştir. Avrupa'ya da bu sistemin geçmesi Hunlar sayesinde olmuştur.
YIKILMA NEDENLERİ
- Mete'nin ülkeyi prensler arasında bölüştürmesi. kardeşler arası taht mücadelelerinin meydana gelmesi.
- Ülke hükümdar ailesinin ortak malıdır. Görünüşte büyük oğulun başa geçmesi varken boyların silahlı güce sahip olması nedeniyle askeri-siyasi çatışmaların nedenini oluşturmaktadır. Bu çatışmalar yıkılışı meydana getirirken birden fazla devleti de oluşmasına neden olacaktır.
- Çin entrikaları ve baskısı (Çin'in böl ve yut politikası) sonucu yıkılışları hızlanacaktır.
Bu nedenlerden dolayı M.S. 48 yılında Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrılmışlardır.
Kısa sürede Güney Hunları Çin egemenliğine gireceklerdir.
Kuzey Hunları da Siyen-Pi'ler tarafından güçten düşürüldü. Bir kısım Çin egemenliğine girerken bir kısmı da Çin baskısı sonucu batıya sürüldüler. Bunların bir bölümü Avrupa Hun Devleti'ni kuracaklardır.
