İlk Türk Devletlerindeki Ekonomik Yapı

ORTA ASYA

Türk devletlerinde ekonominin temeli hayvancılığa dayalıydı. Daha sonraki dönemlerde Türkler, tarım ve ticaret alanlarında da faliyette bulundular.

HAYVANCILIK

Hayvancılık ekonomik hayatın temelini oluşturuyordu. Geniş bozkırlarda en çok beslenen hayvanlar, at ve koyundu. Bunlardan başka deve ve sığırda beslenirdi. Bu hayvanlardan hem beslenmede, hem giyimde hem de günlük hayatta faydalanılırdı. Koyunun yünü eğrilerek ip yapılır ve bundan da halı, kilim ve kumaş dokunurdu. Bilim adamları halının ana yurdu olarak Orta Asya’yı gösterirler.

Bozkır hayatında sebzeye karşı fazla bir istek duyulmazdı. Sütlü darı, peynir, yoğurt ve kısrak sütünden yapılan kımız, Türklerin başlıca besin maddeleriydi. Bu besin maddeleri, Türkler tarafından Avrupalılara öğretilmiş olup, isimleri de değişik dillerde aynen kullanılmıştır.

TARIM

Türkler, hayvancılığın yanısıra, iklim ve toprağı elverişli bölgelerde, tarımla da uğraşmışlardır. Türkler, tarımla uğraşmaya başladıktan sonra toprağa büyük değer vermişler ve “toprak milletin köküdür” demişlerdir.

Çin kaynaklarında Hunların, buğday ve darı yetiştirdiklerinden bahsedilir. Altay ve Sayan dağlarında buğday üretiminin, en az üç bin yıldan beri yapıldığı arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkarılmıştır. Göktürklerde her ailenin ekip biçtiği ve suladığı toprağı vardı. Kapgan Kağan’ın 696 yılında Çin ile yaptığı anlaşmanın bir maddesi Çin’in Göktürkler’e tarım aletleri ve tohumluk vermesiyle ilgiliydi. Tarımın gelişmesi amacıyla Türklerin sulamaya da büyük önem verdikleri görülmektedir. Bunun en güzel örneği, Altay Bölgesi’nde Hunlar zamanında açılmış olan Tötö Kanalı‘dır. Kanalın uzunluğu 10 km’ye yakın olup günümüzde dahi kullanılmaktadır.

Tarım, özellikle yerleşik hayata geçen Uygurlar zamanında büyük gelişme göstermiştir. Uygarlar, her çeşit sebze ve meyve yetiştirmişlerdir. Türkler, tarlaya “tarıglag”, çiftçiye “tarıgçı” demekteydiler. “Saban” kelimesi de Türkçe’de bilinen en eski kelimelerden biridir. Türklerin tanıdığı ilk tarım ürünü “yonca”, tanıdıkları ilk gıda maddesi ise “darı” olmuştur.

TİCARET

Asya Hunlarından itibaren Türk devletlerinin ticarete büyük önem verdiklerini görmekteyiz. Türkler, ilk devirlerinden beri yakın komşularıyla yoğun ticari ilişkilerde bulunmuşlardır. Asya Hunları, Göktürkler ve Uygurlar Çinlilerle, Göktürkler ve Avrupa Hunları da Bizanslılarla ticaret anlaşmaları yaptılar. Hazar Devleti, ticaret yolları üzerine kurulduğundan ticarette en gelişmiş Türk devletiydi. Türkler, komşu ülkelerle canlı hayvan, et, deri, kösele, kürk ve hayvani gıdalar satarken, karşılığında tahıl ve giyim eşyası almışlardır.

İPEK YOLU

Bu dönemde Türk devletleriyle komşuları arasındaki ticaret İpek Yolu’ndan yapılmaktaydı.

KÜRK YOLU

Türkler İpek ve Kürk Yolu vasıtasıyla uluslararası ticaretle karşılaşmışlardır. Aynı zamanda başka milletlerin kültürleriyle de kolayca temas etmişlerdir. Sonuçta Türk kültürü, diğer kültürleri etkilerken onlardan da etkilenmiş ve kendini zenginleştirmiştir.

MADENCİLİK

Türkler, çok eski devirlerinden beri çeşitli maddeleri işlemesini ve bunlardan aletler yapmasını biliyorlardı. Göktürklerin demircilikle uğraştıkları ve tarih sahnesine çıktıklarında Avarlara bağlı olarak savaş araçları yaptıkları bilinmektedir. Hunlar ve Göktürkler Altaylar’daki, Hazarlar Kafkaslar’daki altın ve gümüş madenlerini işletiyorlardı.

DEVLET GELİRLERİ

Orta Asya’daki Türk Devletleri’nin başlıca gelir kaynaklarını halktan alınan vergiler oluşturuyordu. Ayrıca ticaret yollarından alınan gümrük vergileri, savaşlarda elde edilen ganimetler, bağlı devletlerden alınan vergiler vardı. Halktan alınan vergiler çoğunlukla canlı hayvan ya da çeşitli ürünler olurdu. Vergiyi devletin görevlileri toplardı. Para olarak, hükümdarların resmi mühürü vurulmuş ipekli veya pamuklu bez parçaları kullanılıyordu. Son zamanlarda Afganistan, Moğolistan ve Özbekistan’da yapılan araştırmalarda, Göktürk Dönemi’ne ait olduğu düşünülen madeni paralar bulunmuştur. Bu paralar, Türklerin ticarettede gelişmiş olduklarını ve ileri bir medeniyete sahip olduklarını göstermektedir.