I. Dünya Savaşı Sırasında Yapılan Paylaşım Tasarıları

I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA YAPILAN PAYLAŞIM TASARILARI

Özellikle İngilizler, Fransızlar ve Ruslar arasında daha I. Dünya Savaşı çıkmadan önce Osmanlı Devleti’ni gelecekteki bir fırsatta paylaşmak için görüşmeler, ön antlaşmalar yapılmıştı. Savaş sırasında bu ön antlaşmalar yapılan birçok gizli görüşmeler ve tartışmalardan sonra kesinleşti. Savaş sırasında bu paylaşıma İtalyanlar da katıldılar. Bundan dolayı Mondros Ateşkes Antlaşmasının son derece ağır koşullar taşıması bir rastlantı değildir.

 

1-  BOĞAZLAR (İSTANBUL) ANTLAŞMASI (18 MART 1915)

İngiltere, Fransa ve Çarlık Rusyası arasında yapılan bir antlaşmadır. Açık denizlere ulaşmayı kendisine temel amaç edinen Rusya, Bu amacını İstanbul Antlaşmasıyla kabul ettirmiştir. Ancak buna karşın Rusya, İngiltere ve Fransa’nın Ortadoğu ve petrol bölgeleri planlarına karışmayacağını bildirmiştir. Bu anlaşma, Çanakkale Savaşı’nda İtilaf Devletleri’nin başarısız olmasından dolayı yürürlüğe giremeyecektir.

 

2-  LONDRA ANTLAŞMASI (26 NİSAN 1915)

İngiltere, Fransa ve Çarlık Rusyası yanlarına İtalya’yı da almak istemişler ve bu antlaşma gereği İtilaf Devletleri Anadolu’yu ele geçirirse Antalya ve çevresi ile ayrıca Oniki Ada’nın da Rodos dahil olmak üzere İtalya’ya bırakılmasına karar verilmiştir. Bu antlaşmanın önemli amaçlarından biri İttifak Devletleri’nin gücünü azaltarak, Almanya’yı zor durumda bırakmaktır.

 

3-  SYKES-PİCOT ANTLAŞMASI (17 NİSAN 1916)

İngiltere ile Fransa arasında yapılan bir antlaşmadır. Gerçekleştirdiği entrikalarla Arap Yarımadasına egemen olan İngiltere, Irak ve Filistin toprakları üzerinde kendine bağımlı bir Arap devleti kuracak, Fransa’ya ise Doğu Akdeniz, Suriye, Adana, Antep ve Urfa’yı bırakacaktı.

Çarlık Rusyası bu antlaşmadan haberdar olunca ona da Trabzon ve Doğu Karadeniz kıyıları verildi. Böylece Rusya Petrograd Sözleşmesi’yle Sykes-Picot Antlaşması’nı adeta onaylamış oldu.

İtalya bu paylaşımda yer almamıştır. Çünkü bu paylaşım planı İtalya’nın İtilaf Devletleri blokuna katılmasından önce tasarlanmıştır. İtalya bu bloka katıldıktan sonra söz konusu paylaşım tasarılarını öğrenmiş ve buna sert tepki göstermiştir. Bunun sonucunda 1917’de Saint-Jean de Maurenne Antlaşması düzenlenecektir.

 

4-  MAC MAHON PLANI (16 MAYIS 1916)

Mac Mahon İngiltere’nin Mısır valisidir. Savaş başladığında Osmanlı padişahı cihad ilan edince İngiltere de Osmanlı uyruğundaki Arapları ayaklandırmaya başlamış ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin Mac Mahon ile Osmanlı Devletine karşı isyan etme konusunda işbirliği yapmıştır. Bu antlaşma ile Araplara savaş sonunda bağımsızlık sözü veriliyordu. Böylece Araplar Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklandırılmışlardır.

Arapların ayaklanması, “Ümmetçiliğin” geçerliliğini yitirdiğine “milliyetçiğin” ön plana çıktığına kanıt olarak gösterilir.

5-  SAİNT-JEAN DE MAURİENNE ANTLAŞMASI (17 NİSAN 1917)

Sykes-Picot Antlaşması’nın imzalanmasından sonra bu antlaşmaya Çarlık Rusyasının katıldığını duyan İtalya, buna sert tepki gösterdi. İtalya’nın isteğiyle tekrar görüşmeler başladı. (Ülkede ihtilal süresinin yaşanması nedeniyle Rusya görüşmelere katılamamıştır.) Bu antlaşmayla İtalya’ya daha önce verilen yerlere ilave olarak Konya, İzmir, Aydın ve Mersin’e kadar uzanan Akdeniz bölgesi bırakılmıştır.

İtilaf Devletleri arasında yapılan bu paylaşımla;

–    Rusya’nın sıcak denizlere inme planı gerçekleşiyordu.

–    Anlaşma Devletleri arasında çıkar birliği sağlanıyordu.

–    Osmanlı Devleti Anadolu’da küçük bir alanla sınırlandırılıyordu.

Görülüyor ki Antlaşma Devletleri Türklere yaşama hakkı tanımayan bir paylaşım gerçekleştirmişlerdir.

İtilaf Devletleri tarafından yapılan gizli paylaşım antlaşmaları savaştan sonra çıkabilecek sorunları önleyebilmek için yapılmışsa da, Osmanlı İmparatorluğunu paylaşma konusunda bazı değişiklikler yapılmış, diğer bir deyişle bu paylaşım tam anlamıyla gerçekleştirilememiştir.

Çünkü;

–    Rusya’da İhtilalin çıkması sonucu yeni yönetim savaştan çekilmiş. Rus payları açıkta kalmıştır. Bu gelişme Rusya’nın payına düşen Doğu Anadolu’da yeni paylaşım tasarılarını gündeme getirmiştir. Özellikle İngiltere ve ABD Doğu Anadolu’da yeni devletler kurma (özellikle Ermenistan) politikasına yönelmiştir. Boğazlar bölgesinin ise ortak bir yönetim altına alınması kararlaştırılmıştır.

–    Yunanistan devreye sokulmuştur. Bu gelişme ise İtalyanların dışlanması sonucunu doğurmuştur. İtalyanlara vaat edilen Ege bölgesi İngiliz çıkarlarına uygun olarak Yunanlılarca işgal edilmiştir.

–    İtalya’nın taraf değiştirmesiyle değişikliklere uğramıştır.

 

İşte Osmanlı Devleti savaştan çekildiği zaman İtilaf Devletleri’nin emelleri böyle idi.

Mondros Ateşkes Antlaşması da I. Dünya Savaşı’nın bu paylaşımının uygulanması için atılmış en önemli adımıdır.

 

I. DÜNYA SAVAŞI’NA SONRADAN KATILAN DEVLETLER

1-  İTALYA: İtalya’nın Avusturya ile sınır sorununun olması ve İttifak Devletlerinin yanında yer alması İtalya’ya bir çıkar sağlamamaktadır. İtilaf Devletlerinin Oniki Ada ve Batı Anadolu’yu İtalya’ya teklif etmeleri üzerine İtalya 20 Mayıs 1915’te İtilaf Devletlerinin yanında savaşa katıldı.

2-  BULGARİSTAN: II. Balkan Savaşında kaybettiği toprakları geri almak ve Ege Denizi ile bağlantı kurmak istiyordu. Çanakkale Savaşı’nın kazanılması üzerine 12 Ekim 1915’te İttifak Devletleri’nin yanında savaşa katıldı. Bulgaristan’ın savaşa girmesiyle Almanya ile Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı kuruldu ve Osmanlı Devleti Almanya’dan kolayca askeri ve ekonomik yardım almaya başladı.

 

3-  ROMANYA: I. Dünya Savaşı başında tarafsızlığını ilan eden Romanya hem ittifak hem de itilaf bloğu tarafından savaşa sokulmak istenmiştir.

Romanya:

–    Bulgaristan ile arasının gergin olması

–    Avusturya-Macaristan İmparatorluğundan toprak almak istemesi

–    Çanakkale Savaşı’ndan sonra Bulgaristan’ın İttifak Bloğu yanında savaşa katılması

gibi durumları göz önüne alarak 28 Ağustos 1916’da İtilaf Devletleri yanında savaşa katılmıştır.

 

4-  ABD: I. Dünya Savaşı sırasında ABD’nin İtilaf Devletlerine savaş malzemeleri satması üzerine Almanya ABD’nin ticaret ve yolcu gemilerini batırmaya başladı. Bu gelişme sonucunda ABD 2 Nisan 1917’de İtilaf Devletleri yanında savaşa katıldı.

 

 

5-  YUNANİSTAN: Bulgaristan’ın savaşa girmesinden sonra kendini tehlikede gören Yunan Başbakanı Venizelos, bir ihtilalle iktidarı ele geçirdi. Yunan Başbakanı Venizelos, Çanakkale Savaşı’ndan itibaren Yunan topraklarını İtilaf Devletlerine açtı. Bulgaristan’ın savaşa girmesinden sonra kendini tehlikede gören Venizelos, Yunan Kralı’nın karşı çıkmasına rağmen ayaklanma başlatarak kralı devirdi, çabaları sonucu İtilaf Devletlerinin toprak teklif etmeleri üzerine Ekim 1917’de savaşa girdi. Böylece savaşa katılan son İtilaf Devleti Yunanistan oldu.

Savaşa sonradan katılan devletlerin katılma nedenleri, bu durumdan yararlanarak savaş sonunda çıkar elde etmektir.