Orta Çağda Avrupa (Ders Notları – Özet)

ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA

FEODALİTE  (DEREBEYLİK)

  • Ortaçağ Avrupası’nın siyasi düzeni feodaliteye dayanır. Kavimler Göçü’yle sarsılan İlkçağ’ın köleci düzeni yerini feodal beyliklere bırakmıştı. Feodalite rejiminde toprak sahiplerine senyör veya süzeren, bu topraklarda çalışarak hayatını sürdürenlere ise serf veya vassal denirdi. Bu, İlkçağ’ın köleleri yerine oluşan yeni bir sosyal sınıftı. Zira, feodalitenin de temeli eşitsizliğe dayanmaktaydı. Köylülerin hukuki hakları yoktu. Her senyörün kendi bölgesinde ayrı kurallar geçerliydi. Feodal rejimde soyluluk doğuştan gelen bir haktı. Soylular, devlet idaresi ve askeri işlerle uğraşırlardı.
  • Hristiyanlık, kilise gibi örgütlü bir yapıya sahip olduğu için, kısa sürede tüm Avrupa’da yayılmıştı. Kilise endülüjans (cenneti vaat etme) ve aforoz (dinden çıkarma) yetkisine sahipti. Aforoz bir ülkenin tümüne de uygulanabilirdi. Buna enterdi denirdi. Batı Hristiyanlığını temsil eden Katolik Kilisesi, dinî hakların yanı sıra dünyevi haklara da sahipti. Din adamları (rahipler) sınıfının nüfuzu oldukça genişti. Avrupa’da laik devlet anlayışı yoktu. Papa’nın krallara taç giydirmesi, aforoz yetkisini elinde bulundurması, Haçlı seferleri düzenlemesi gibi olgular Kilise’nin siyasi güç ve otoritesini gösterir. Ayrıca, Kilise’nin elinde geniş topraklar vardı.
  • Düşünce alanında kilisenin koyduğu normlar geçerliydi ve bunlara aykırı düşünmek mümkün değildi. Bu düşünce tarzına dogmatizm denir. Katolik Kilisesi, dini ve siyasi üstünlüğünü koruyabilmek için, aynı zamanda Ortodoks Kilisesi’nin varlık ve nüfuzunu kırmak istiyordu. Bu nedenle Avrupa’da mezhep savaşları eksik olmuyordu.
  • Ortaçağ Avrupası’ndaki önemli siyasi güçlerden biri Frank İmparatorluğu idi. Bu imparatorluğun toprakları üzerinde Merovenj ve Karolenj krallıkları kurulmuştu. Karolenjlerin zayıflaması üzerine iç çatışmalar çıktı. Verdün Antlaşması’yla Frank İmparatorluğu parçalandı (843). Almanya, İtalya ve Fransa’nın temelleri atıldı. Kutsal Roma Germen İmparatorluğu kuruldu. Bu devletin başına geçen hükümdarlar, papanın elinden taç giyiyorlardı. Onlara otorite bahşeden makam Papalıktı. İmparatorluk sınırları içinde çeşitli bölgeler, farklı feodal beylerin hakimiyeti altındaydı. 

HAÇLI SEFERLERİ

  • Ortaçağ’da Avrupalıların, Müslümanların elinde bulunan ve Hristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve dolaylarını geri almak için düzenledikleri seferlere Haçlı Seferleri denir.
  • Avrupalılar, Müslümanların Suriye, Filistin ve İspanya’yı fethinden büyük rahatsızlık duymuşlardı. Türklerin Anadolu’yu almaları Avrupalıları hayli korkutmuştu. Türkler Bizans’ı ele geçirirse Avrupa ‘nın hakimi olabilirlerdi. Bu nedenle Türkleri Anadolu, Suriye ve Filistin’den atmak; Akdeniz’den uzaklaştırmak istiyorlardı.
  • Avrupa’da yoksulluk ve sefalet hüküm sürerken, doğu ülkeleri zengin ve müreffeh idiler. Müslümanlar kara ve deniz ticaretine hakimdiler. Fakat, İslam dünyasında siyasi alanda bir çözülme vardı. Melik Şah’tan sonra Selçuklu devletleri arasında üstünlük mücadelesi çıkmıştı.
  • Papa II. Urban, bu durum karşısında Hristiyanları birleştirmeye yöneldi. Kudüs’ü almak üzere faaliyete başladı. Kudüs Avrupalılar için adeta bir kurtuluş sembolü haline geldi. Kudüs’ü almakla, Hristiyanlar için cennete kavuşmak ve zengin olmak mümkün olacaktı. Zira, Kluni Tarikatı da halkı bu yönde kışkırtmaktaydı.
  • Kısaca, Kilise’nin güç kazanma isteği, Bizans’ın yardım çağrısı, şövalyelerin şöhret tutkusu, senyörlerin servet hırsı ve halkın günahlardan arınma ümidi ortak bir zeminde buluştu.
  • Not: Yukarıdaki sebeplerden dolayı, 1096-1270 yılları arasında sekiz Haçlı Seferi düzenlendi. Bunlardan ilk dördü Türkiye topraklarından geçtiği için, Türkiye Selçuklularını doğrudan ilgilendirmektedir. Bu nedenle, haçlılara karşı en çok mücadele eden devlet Türkiye Selçuklularıdır.
  • Haçlı seferlerine katılan devletler: Papalık, Almanya, Fransa, İngiltere, Bizans, Napoli.
  • Haçlı seferlerine karşı koyan devletler: Anadolu Selçukluları, Şam Atabeyliği, Musul Atabeyliği, Danişmentliler, Artuklular, Eyyubiler, Fatımiler, Memlukler.
  1. Haçlı Seferi (1096):
  • Bizans’ın yardım istemesi üzerine haçlılar harekete geçtiler. Anadolu’ya girerek, Türkiye Selçuklularının başkenti İznik’i kuşattılar. I. Kılıç Arslan, başarılı olamayacağını anlayınca şehri Bizanslılara terketti; başkenti Konya’ya taşıdı. Danişment Gazi ile ittifak yaparak haçlılarla savaştı. Haçlılara karşı gerilla savaşı yürütüldü. Haçlıların geçeceği yerlerdeki su kuyuları kapatıldı, ekinler tahrip edildi, yerleşme alanları boşaltıldı. Bu taktik sonucu, haçlılar Anadolu’yu geçerken birçok kayıp verdiler. Fakat, Kılıç Arslan’ın geri çekilmesinden yararlanan Bizanslılar EskişehirAntalya hattına kadar tüm Batı Anadolu’yu ele geçirdiler. Haçlıların bir kolu Urfa’yı, diğer kolu Antakya’yı aldı. Kudüs’ü Fatımilerden alan Haçlılar, burada bir Latin krallığı kurdular. Ayrıca Antakya, Urfa, Şam, Sur ve Yafa gibi şehirlerde birtakım kontluklar kurdular.
  1. Haçlı Seferi (1147):
  • İmadeddin Zengi’nin Urfa kontluğunu geri alması üzerine düzenlendi. Alman İmparatoru komutasındaki haçlı ordusu I. Mes’ud tarafından bozguna uğratıldı. Alman İmparatoru’nun yenilmesi üzerine, Fransa Kralı güzergahını değiştirdi. Selçuklu topraklarından değil, Denizli ve Antalya yönünden ilerledi. Burada haçlıların bir kısmı gemilere binerek Suriye’ye geçtiler. Kesin sonuç alamadılar.
  1. Haçlı Seferi (1189):
  • Selahaddin Eyyubi’nin Hıttin Savaşı’nı kazanarak Kudüs’ü geri alması üzerine düzenlendi. Haçlılar karadan ve denizden harekete geçtiler. Alman İmparatoru, İstanbul üzerinden Anadolu’ya geçti. II. Kılıç Arslan gerilla savaşıyla haçlıları yıprattı. Alman İmparatoru Silifke’de nehirde boğuldu. Ordusunun bir kısmı dağıldı. Geriye kalanlar Suriye ve Filistin’e ulaştı. İngiltere ve Fransa kralları ise Akdeniz yoluyla Filistin’e geldiler. Ancak başarılı olamadılar. Kudüs Müslümanların elinde kaldı.
  1. Haçlı Seferi (1202):
  • Filistin’de Yafa kontluğunun Eyyubiler tarafından geri alınması üzerine düzenlendi. Haçlılar deniz yoluyla Filistin’e geçmeye hazırlanırken, Bizans’ta taht kavgası çıktı. Haçlılar yön değiştirip İstanbul’u yağmaladılar. İstanbul’da bir Latin İmparatorluğu kurdular. Bizans hanedanından bazı kimseler Anadolu’ya kaçarak İznik ve Trabzon’da iki ayrı krallık kurdular. (İznik Krallığı 1261’de İstanbul’u alarak Bizans’ı yeniden canlandırdı. Trabzon Rum Krallığı ise Fatih tarafından yıkıldı.) 

Diğer Haçlı Seferleri:

  • Beşinci haçlı seferinde haçlılar Eyyubilere yenildiler (1217). Altıncı haçlı seferinde haçlılar geçici bir başarı kazandılar. Eyyubiler, haçlıların on yıl süreyle Kudüs’te oturmalarını kabul ettiler (1228). Yedinci haçlı seferinde haçlılar Eyyubilere yenildiler (1248). Sekizinci haçlı seferi Tunus’a düzenlendi. Fakat sonuç alınamadı (1270).

Haçlı Seferleri’nin Sonuçları:

  • Yüzbinlerce kişi öldü. Anadolu, Suriye ve Filistin harap oldu. Anadolu Türk birliğinin kurulması gecikti. Savaşlardan İslam dünyası ve özellikle Türkler zararlı çıktı. Türklerin Batı’ya doğru ilerleyişi kesintiye uğradı. İstanbul’un fethi gecikti. Fakat sonuçta Bizans da seferlerden zarar gördü.
  • Avrupa’da siyasi, ekonomik ve sosyal değişiklikler görüldü. Seferlere katılan derebeylerin çoğu öldü. Sağ kalanlar ise, topraklarını ve malikanelerini kaybettiler. Derebeylik yıkıldı. Avrupa’da siyasi yapı değişti. Merkezi krallıklar güçlendi.
  • İslam kültürünün etkisiyle skolastik düşünce zayıfladı. O zamana kadar Avrupa’da bilinmeyen pusula, barut, kâğıt ve matbaa Batı’ya götürüldü.
  • Barutun ateşli silahlarda kullanılması feodalitenin yıkılmasına, matbaanın kullanılması Rönesans hareketinin gelişmesine, pusulanın kullanılması ise Coğrafi Keşifler’in başlamasına etki etti.
  • Haçlı seferleri siyasi yönden amacına ulaşamadı. Bu durum papalığın ve kilisenin otoritesini sarstı. Papalık ve Katolik Kilisesi zayıflarken, kral ve imparatorların gücü arttı.
  • Haçlı seferleri Avrupa için ekonomik yönden kazançlı oldu. Avrupa’da gemi yapımcılığı gelişti. Deniz ticareti canlandı. Cenova, Venedik, Marsilya gibi Akdeniz limanları önem kazandı.
  • Zenginlik anlayışı ve kaynağı değişti. Toprağa dayalı zenginlik yerini ticarete dayalı zenginliğe bıraktı. Böylece burjuva sınıfı ortaya çıktı.
  • Kralların, seferlere kaynak sağlamak için İtalyan bankerlerine başvurmaları bankacılığı geliştirdi.
  • Hristiyanlarla Müslümanlar birbirlerini daha yakından tanıdılar. Hristiyanların Müslümanlar hakkındaki önyargıları değişti. Karşılıklı hoşgörü ortamı oluştu. Bu durum hümanizmaya etki etti.

İngiltere’de Demokrasi Hareketi:

  • İngilizler, 1215’te Kral Yurtsuz Jan’a Büyük Şart (Magna Carta) denilen bir ferman kabul ettirerek parlamento yönetimini kurdular. Bu fermana göre kral, halkın onayı olmadan vergi toplamayacak, kanunsuz kimseyi hapis ve sürgün edemeyecekti. Magna Carta İngiltere kralı ile halk arasında imzalanan bir sözleşmedir. Böylece, Avrupa’da ilk kez kralın yetkileri sınırlandırılmış, demokrasi doğrultusunda önemli bir adım atılmıştır.
  • Parlamenter sistem bazen işletilerek, bazen de askıya alınarak XVIII. yüzyıla kadar gelindi. XVIII. yüzyıl mutlakıyetle özgürlüğün mücadelesine sahne oldu. Bu mücadele sonucunda meşrutiyet rejimine geçilerek İnsan Hakları Bildirisi ilan edildi (1689). Buna göre parlamentonun onayı olmadan yasalar yürürlükten kaldırılmayacak, yeni vergiler konmayacak ve parlamento seçimleri serbest olarak yapılacaktı.

Yüzyıl Savaşları (1337  1453):

  • Ortaçağ Avrupası’nın önemli siyasi olaylarından biri Yüzyıl Savaşları’dır. Savaş, İngiltere’nin Fransa topraklarına saldırması üzerine çıktı. Sonunda İngiltere başarısız oldu. Yüzyıl Savaşları’nın uzun sürmesi çok sayıda şövalyenin ölmesine yol açtı. Bu durum, özellikle Fransa’da merkezi krallığın güçlenmesine etki etti. Ayrıca, Yüzyıl Savaşları’nın uzun sürmesi Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’da ilerleyişini de kolaylaştırdı.

Ortaçağ’ın Sonu:

  • Ortaçağ’ın sonunda, Almanya hariç, Avrupa ülkelerinin çoğunda feodal düzen yerini mutlak krallıklara terketti. Feodalite rejiminin yıkılmasında topların kullanılması önemli rol oynadı. Ortaçağ’ın sonlarında Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) yıkıldı ve Yüzyıl Savaşları sona erdi.

İki Gül Savaşı (1455  1485):

  • Yüzyıl Savaşları’ndan sonra İngiltere’de iç savaş çıktı. Bu mücadele sırasında derebeyiler birbirlerini mahvetti. Bu durum Tudor hanedanının mutlakiyet rejimini ortaya çıkardı.

YÖNERGE

  • Ortaçağ’da Avrupa’da her senyörün (feodal beyin) kendi egemenlik bölgesinde ayrı kurallar geçerliydi. Bu durum, İlkçağ’ın köleci toplum yapısının şekil değiştirerek varlığını sürdürdüğünü gösterir.
  • Ortaçağ’da Avrupa’da soyluluğun doğuştan gelen bir hak olarak kabul edilmesi, değişik toplum kesimlerinin devlet yönetimine katılımını önlemiştir.
  • Haçlı Seferleri’nde Kudüs’ü ele geçirme isteğinin Avrupalılar üzerinde “birleştirici” bir etki bırakması, Kudüs’ün Hristiyanlar açısından kutsal bir şehir olması temel alınarak açıklanabilir.
  • Ortaçağ’da Avrupa’da Katolik Kilisesi’nin siyasal alana egemen olması, “dinin toplum üzerindeki etkisinin laik devlet anlayışının gelişmesini önlediği” yargısını doğrular.
  • Ortaçağ’da Katolik Kilisesi’nin aforoz yetkisini kullanması ve geniş toprakları elinde tutması, Kilise’nin siyasal ve ekonomik hayatta etkili olduğunu kanıtlar.
  • Ortaçağ’da Avrupa’da kralların Papa’nın elinden taç giymeleri, kralların, otoritelerini dine dayandırarak güç ve meşruiyet kazanmak istediklerini gösterir.
  • Haçlı seferlerinden sonra Avrupa’da siyasi, sosyal ve ekonomik yapının değişmesi, “Avrupalıların Ortaçağ karanlığından çıkmalarında İslam medeniyetinin etkili olduğu” yargısı temel alınarak açıklanabilir.
  • Haçlı Seferleri’nden sonra Avrupa’da toprak sahipliğinin önemini yitirmesi, bunun yerine ticaretin önem kazanması, “zenginlik kaynağı ve anlayışının” değiştiğini gösterir.
  • Ortaçağ’da Avrupa’nın bilim ve kültür yönünden İslam dünyasına göre geri kalmasında, Kilise’nin özgür düşünceyi ve bilimsel gelişmeyi önlemesi doğrudan etkili olmuştur.
  • Ortaçağın sonlarında Avrupa’da sosyal ve siyasal hayatta büyük değişme ve gelişmelerin yaşanması, Katolik Kilisesi’nin ve skolastik düşüncenin etkisinin azaldığını gösterir.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.