Moğollar ve Diğer Türk Devletleri Özeti

MOĞOLLAR VE DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

TOLUNOĞULLARI (868-905)

 

Ahmet bin Tolun tarafından Mısır’da kurulmuştur.

▪İdarecileri Türk, halkı Arap olan Türk İslam devletiydi. Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir.

▪Bu devleti Abbasiler yıktı.

 

AKŞİTLER (İHŞİTLER) (935-969)

 

Muhammed bin Toğuç tarafından Mısır’da kuruldu. Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.

▪Hicaz bölgesine hakim olan ilk Türk devletidir.

▪Kölemenlerin komutanı Aybey, Eyyubi devletini yıktı.

Not: Eyyubiler ordularını Oğuz ve Kıpçak Türk’lerinden meydana getirir ve bunlara Memlük (Kölemen) adını verirlerdi.

▪Yöneticisi Türk halkı Kıpti olduğu için kısa sürede yıkılmışlardır.

▪Bu devleti Fatimiler yıktı.

 

MOĞOLLAR (1196 -1227)

 

Temuçin (Cengiz Han),  Moğolistan’da devletini kurmuştur. Devletin başkenti, Karakurum’dur.

▪Cengiz Han, Çin’e saldırı yaparak Pekin’i aldı.

▪Moğolları bir bayrak altında toplamıştır.

▪Cengiz Han, Harzemşahlar ve Karahitaylar ile savaşarak onları ortadan kaldırmıştır.

▪Cengiz Han, ülkeyi dört oğlu arasında paylaştırdı. Cengiz Han’ın ölümünden sonra yerine Ögedey Kağan geçti. Oğulları devlet birliğini sağlayamadılar ve devlet Altın Orda, İlhanlılar, Çağatay ve Kubilay Hanlığı olmak üzere dörde ayrıldı.

Not: 1- Moğolların batı seferleri sırasında bir çok Türkmen Moğolların önünden kaçarak Anadolu’ya girdi. Bu durum Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmıştır.

2- Moğolların yönetiminde Türkler önemli rol oynadığı için bu devlete Türk- Moğol Devleti de denir.

 

ALTIN ORDA DEVLETİ (1227-1502)

Batu Han (Cengiz Han’ın torunu) tarafından, Karadeniz’in kuzey doğusunda kurulmuştur. Başkenti Saray şehridir.

Berke Han zamanında İslamiyet’i kabul ettiler.

▪İlhanlılar ile mücadele etti.

Özbek Han zamanında devlet en güçlü zamanını yaşadığı gibi ülke tamamen Müslüman olmuştur.

▪Rusya’nın güneye inmesini önlemişlerdir.

Timur, Altın Orda üzerine sefer yaparak başa Kutluk’u geçirmiştir. Bu olaydan sonra devlet; Kazan, Kırım, Nogay, Buhara, Hive, Kasım hanlıkları kurulmuştur.

 

MEMLÜKLÜLER (1250-1517)

▪Kölemen emiri Aybey, Eyyubilere son vererek Memlük Devleti’ni kurdu.

▪Memlük Sultanı Baybars, Anadolu’yu işgal ederek Suriye’ye giren Moğolları, Ayn-ı Calut Savaşı (1260) ile ilk defa mağlup etmeyi başarmıştır. Bu yenilgi ile Moğolların ilerleyişi durdu. Baybars Haçlılarla da mücadele etti.

▪Baharat yoluna hakim olan Memlükler kısa sürede zenginleştiler.

▪Moğollardan kaçan Abbasi halifesini koruyarak, halifeliği devam ettirdiler.

▪Memlükler, Hicaz su yolları meselesinden dolayı, fatih döneminde Osmanlı Devleti ile ilk kez  karşı karşıya geldiler. Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim, Mercidabık ve Ridaniye Savaşlarını yaparak Memlüklere son vermiştir.

 

EYYUBİLER (1174-1250)

 

▪Haçlı saldırıları karşısında zor durumda kalan Fatımiler, Nureddin Mahmut Zengi’den yardım istediler. Zengi, Şirkuh komutasında bir ordu göndererek Mısır’a hakim oldu. Şirkuh ölünce, bu orduda bulunan Selahattin Eyyubi, Fatimi egemenliğine son vererek Mısır’da yönetimi ele aldı. Zengi ölünce de Mısır’da bağımsız bir devlet kurdu.

▪Haçlılar ile Hıttin Savaşını (1187) yaparak, Kudüs, Suriye, Filistin, Musul’u ele geçirdi. Haçlıları orta doğudan temizledi.

▪Selahattin, sağlığında ülkeyi ailesi arasında paylaştırdı. Selahattin’in ölümünden sonra devlet küçüklü büyüklü devletlere ayrıldı. Bunlardan en büyüğü Mısırda kurulan Eyyubi Devleti dir.

 

AKKOYUNLULAR (1370-1502)

Kara Yülük Osman Bey tarafından kurulmuştur.

▪En güçlü zamanlarını Uzun Hasan zamanında yaşadılar.

▪Uzun Hasan Osmanlı Devleti Padişahı Fatih ile Otlukbeli Savaşı’nı yaparak yenilmiştir (1473).

▪Otlukbeli savaşından sonra zayıflayan Akkoyunlu Devleti, Şah İsmail tarafından yıkıldı.

 

TİMURLULAR (1370-1507)

Timur (Timurlenk – Aksak Timur), Orta Asya, İran, Hin- distan, Azerbeycan (Çağatay Devletinin topraklarında) devletini kurmuştur. Başkenti Semerkant’tır.

▪Timur, Altın Orda Devleti’ni yıkmıştır. Bu durum Rusların güçlenmesine yol açtığından Türk dünyası için zararlı oldu.

▪Timur, Osmanlı Devleti Sultanı, Yıldırım Bayezit ile Ankara Savaşını yaptı ve Osmanlı Devleti’ni ağır bir yenilgiye uğratarak, Yıldırım’ı esir aldı (1402).

▪Timur dan sonra Şahruh ve Uluğ Bey geçti. Uluğ Bey matematikçi ve Astronomdu.

Özbekler, Timur Devleti’ni yıktılar.

 

 

KARAKOYUNLULAR (1380-1460)

Bayram Hoca, Erzurum, Erciş ve Musul dolaylarını alarak devletini kurdu.

▪Karakoyunlular, Azerbeycan’ı Türkleştirdiler, Artuklula- ra son verdiler ve devlet teşkilatında İlhanlıları kendilerine örnek aldılar

▪En tanınmış hükümdarı Kara Yusuf’tur.

▪Timur ile mücadele eden Karakoyunlular, Osmanlılara sığınarak Ankara Savaşına neden oldular.

Akkoyunlular tarafından yıkıldı.


BABÜRLÜLER (1526-1858)

▪Timur hanedanından Babür Şah, Kuzey Hindistan, Afganistan’da devletini kurdu. Başkenti Agra’dır.

▪Babür Şah “Babürname” isimli eseri yazmıştır.

▪Babür Devleti, medeniyet adına en parlak zamanını Şah Cihan zamanında yaşamıştır. Şah Cihan, kaybettiği karısı Mümtaz Mahal adına Taç Mahal adlı mimari yapıyı yaptırmıştır.

İngilizler bu bölgeye hakim olarak, Babür Devleti’ne son verdiler.

 

 

KÜLTÜR VE MEDENİYET

1-Devlet Yönetimi

▪Moğollar Türkler ile yaşadıkları için Türk kültür ve medeniyetinden etkilenmişlerdir.

▪Moğollarda hükümdarlık babadan oğla geçer ve Cengiz Han’ın koyduğu yasalara göre yönetilirdi. (Cengiz Yasaları)

▪Moğollar da hükümdarın başkanlık yaptığı bir “Kurultay” isimli bir meclis vardı. Kurultay’da devlet işleri görüşülür ve devletin başına geçecek kişinin hanlığı onaylanırdı.

▪Timur Han soyundan olmadığı için Han yerine Emir ünvanını kullanmıştır. Timur ordu teşkilatında  da fillerden yararlanmıştır. Babür Devleti’nin başındaki olan Hükümdarlar, Padişah ünvanını kullanmışlardır.

▪Memlüklerde hükümdarlık saltanat şeklinde değildi. Güçlü olan her komutan sultan olabilme hakkına sahipti.

 

2-Din ve İnanış

▪Moğollarda birden çok din ve inanış anlayışı vardı. Totemizm, Şamanizm,  Budizm ve Hristiyanlık bunlardan birkaçıydı. Şamanizm de din adamlarına Şaman yada Kam denirdi. Bunlar dini törenleri yönetirdi.

▪Berke Han zamanında, Altın Orda Devleti İslamiyet’i kabul etti.

 

3-Yazı Dil ve Edebiyat

▪O dönemden kalma en ünlü eser Reşidüddin tarafından yazılan “Moğolların Gizli Tarihi” isimli eserdir. Bu eserde Moğolların yaşam biçimleri ile ilgili bilgiler verilmiştir.

▪Altın Orda Devleti ve Çağatay hanlığı zamanında Türkçe daha da gelişmiştir. Doğu Türkçe’sine “Çağatayca” edebiyata da “Çağatay Edebiyatı” denilmiştir.

▪Çağatay edebiyatının en önde gelen ismi Ali Şir Nevai’dir. Ali Şir Nevai, Türk dilinin Farsça’dan üstün olduğunu göstermek için “Muhakemetü’l Lügateyn” (iki dilin karşılaştırılması) adlı eserini yazdı.

▪Babür, “Babürname” adlı eseri yazmıştır

 

4-Sosyal ve Ekonomik Yaşam, Bilim-Sanat

▪Moğollar göçebe bir hayat yaşarlardı.

▪Moğollarda sosyal yapı; Han ve ailesi, Noyanlar, askerler, halk ve köleler diye sınıflanırdı.

▪Timur Devleti hükümdarı Ulug Bey, astronomi ve matematikle uğraşmış, rasathane yaptırmıştır.

▪ Şah Cihan, Taç Mahal’i yaptırmıştır.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.