17.Yüzyıl Islahatlarının Amacı ve Özellikleri

1. Ahmet

Murat

Paşa (1606–1611)

Osman

• Şeyhülislâmın fetva vermek dışındaki yetkilerini almak suretiyle ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmalarına engel oldu.
• Tamamen bozulan Yeniçeri Ocağını kaldırarak yerine Anadolu ve Suriye’deki Türklerden oluşan “milli bir ordu” kurmak istedi. (Yeniçeri Ocağını kaldırmak isteyen ilk Osmanlı padişahıdır.)
• Kıyafette değişiklik yapmak ve zamana uygun kanunlar çıkarmak düşüncesindeydi.
• Yönetimi devşirmelerin etkisinden kurtarmak için başkenti tamamen Türk olan Anadolu’da bir şehre taşımayı düşündü.
• Bozulan ahlaki düzeni düzeltmek amacıyla içki yasağı koydu.
• Maliyeye önem vererek din adamlarına ve yeniçerilere verilen parayı kesti.
• Fatih’ten beri uygulanmayan saray dışı evliliği başlattı. Saray dışından evlilik yaparak sarayı halka açmak istedi(sosyal alanda ilk).

1. Murat

• 11 yaşında padişah oldu.
• Önce, yeniçerileri disiplin altına aldı ve İstanbul’un güvenliğini sağladı
• Daha sonra yeniçerilerden destek alarak tımarlı sipahi zorbalarını ortadan kaldırdı.Anadolu’da güvenliği sağladı.
• Orduların başında İran’a iki sefere çıktı. Bu seferler sırasında, Anadolu’daki Celalileri ortadan kaldırarak, düzeni yeniden sağladı.
• Tütün yasağı koydu. Meyhaneleri kapatıp gece fenersiz sokağa çıkmayı yasakladı. Şiddete dayanan kuvvetli bir disiplin sağladı. Böylece asayişi sağladı. Daha çok topulmsal düzeni sağlayacak ıslahatlar yapmıştır.
• Haksızlık ve zorbalık yapan devlet memurları engellenerek kanun hakimiyeti kurulmaya çalışılmıştır.
• Yönetimdeki bozuklukları düzelterek, yersiz ve fazla harcamaları önledi, gelirleri artırdı.
• Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gösterenlere verilmiştir.Anadolu ve Rumeli’deki tımarlı sipahilerin gerçek sayısını öğrenmek için yoklamalar yapılmıştır.
• Devlet üzerindeki kadınlar ve saray ağaları saltanatına son verdi.
• Ülkenin gerilemesi üzerinde de durmuş, devleti gerilemekten kurtarmak için ne gibi ıslahatlar yapılması gerektiğini öğrenmek istemiştir. Bu amaçla devlet ileri gelenlerinin düşüncelerine başvurmuştur.

NOT:Bu raporların en önemlisi KOÇİ BEY tarafından hazırlanmıştır.

• Murat bozulan devlet düzenini baskı ve şiddet yolu ile düzeltmeye çalışan ilk Osmanlı padişahıdır.

1. Mehmet (1648-1687 )

• Tarhuncu Ahmet Paşa, yersiz verilmiş olan görevleri kaldırdı.
• Divan üyelerinden ve diğer yöneticilerden hazineye para sağladı.
• Bu dönemde, malî duruma bir çözüm bulmak için bazı illerin, iltizama verilerek valilerin bu gelirin bir kısmını hazineye göndermesine, dirlik sahiplerinin de gelirlerinin bir kısmını hazineye aktarmalarına karar verildi.
• İlk kez mali yılın bütçesini önceden hazırladı.
• Bütçeyi denkleştirmek için büyük çaplı bir düzenleme yapmak gerekiyordu. Devletin maliyesi, ordusu, donanması bozulmuş, saray israfları artmıştı. Bu durumu önlemek için tasarruf tedbirlerini uygulamaya koyarak bütçeyi çok sıkı denetim altına almaya çalıştı. Tarhuncu’nun aleyhinde olanlar, Şehzade Süleyman’ı padişah yapmak istiyor, diyerek IV. Mehmet’e duyurunca, Tarhuncu Ahmet Paşa idam edildi.

(1656- 1661)

• Köprülü, ilk olarak ülkenin iç durumunu düzeltti. Yönetim konusunda ihmalleri görülen devlet adamlarını ce­zalandırdı.
• İstanbul’da ulema arasındaki dini tartışmayı sona erdirerek ortalığı yatıştırdı.İlmiye sınıfını düzene soktu.
• Devlet kadrolarına ehil olanları atadı
• Yönetim konusunda ihmalleri görülen devlet adamlarını cezalandırdı. Görevini yapmayanları ve savaştan kaçan yeniçerileri cezalandırdı.
• Sipahilerin ayaklanmasını, yeniçerilerin yardımıyla bastırdı.
• Devletten haksız yere alınan paraları keserek hazineye koydu.
• Gelir ve gideri dengeli hale getirerek maliyeyi düzene soktu
• Bozcaada ve Limni’yi alarak Çanakkale Boğazı’nı Venedik kuşatmasından kurtardı.
• Girit’teki orduya yardım gönderdi.
• Erdel Beyi Rakoçi’nin isyanını bastırdı.
• Köprülü’nün başarıları üzerinde Anadolu’da bağımsız yaşamaya başlamış beylerbeyi ve sancak beyleri onun Erdel’de bulunduğu sırada Abaza Hasan Paşa’nın etrafında toplanarak Padişaha şikâyette bulundular.Halep Valisi Abaza Hasan Paşanın çıkardığı ayaklanmayı bastırıp isyancıları idam ettirdi.
  • Köprülü Mehmet Paşa, Osmanlı Devleti’ne, genişleme dönemindeki gücünü yeniden kazandırdı.
  • Köprülü Mehmet Paşa’nın politikası da Kuyucu Murat Paşa ve IV. Murat gibi kuvvet ve şiddet yoluyla ülkede asayişi sağlamaktı.

• Köprülü Mehmet Paşanın ölümünden sonra, sadrazamlığa oğlu Fazıl Ahmet Paşa getirildi.Babası gibi tam yetki ile sadrazam oldu.
• Fazıl Ahmet Paşa, orduyu düzenledi ve özellikle topçu sınıfına önem verdi.
• Bütçe açığını gidermeye çalıştı.
• Devlet içinde asayiş ve güvenliği sağladı.
• İstanbul Çemberlitaş’ta bir kütüphane kurdurarak tüm klasik eserleri Osmanlıca’ya çevirdi.
• Avusturya üzerine sefere çıkarak UYVAR’ı fethetti.Vasvar Ant.yaptı.(1664).
• Girit’i Venediklilerden aldı (1669) .
• Mehmet ile Lehistan seferine çıkarak Podolya arazisini ele geçirdi.Bucaş Antlaşmasını yaptı.
  • Fazıl Ahmet Paşa, Osmanlı Devleti’ni, hemen hemen 16. yüzyıldaki gücüne ulaştırdı. (Duraklama devrinde yükselme döneminin yaşattı) .

1. Süleyman (16987-1691 )

II Ahmet (1691-1695 )  II. Mustafa (1695-1703)

• Fazıl Mustafa Paşa, halka ağır gelen vergileri kaldırdı.
• Önemli görevlere dürüst ve yetenekli kişileri getirerek, devlet işlerine çabukluk kazandırdı.
• Ordunun eğitimi ile ilgili okullar açtırdı.
• İstanbul’da, Baruthane-i Âmire ve bazı vilâyetlerde barut imalâthaneleri kurdurdu.
• Halkın devlete olan bağlılığını artırmak için, insanların sosyal durumu ile yakından ilgilendi.
• Maliyeyi düzeltmeye çalıştı ise de Kutsal İttifak savaşları olduğu için başarılı olamadı.
• Avusturya ile yapılan Salen Karmen Savaşı sırasında şehit oldu.

(1691-1702)

• Halkın gereksinimlerini göz önünde bulundurarak ekonomiyi iyileştirmeye çalıştı.
• Vergileri, herkesin ödeme gücüne göre düzenledi.
• Bu dönemde, yerli mallara önem verilip paranın değeri yükseltilmeye çalışıldı.
• Askeri kurumlarda düzenlemeler yapıldı.
• Kutsal İttifak Savaşlarına son vererek Karlofca ve İstanbul Antlaşmalarını imzaladı.

• Genel hedef  Kanuni dönemindeki ihtişama geri dönebilmektir (Yani bozulan eski düzenin tekrar kurulması).
• Avrupa örnek alınmamıştır. Batı’dan kesinlikle etkilenme yoktur (Osmanlı bu dönemde kendisini Avrupa’dan üstün sayıyordu).
• Yüzeyseldir, baskı ve şiddete dayanır.Bozuklukların temeline inilmemiş, sebepleri ortadan kaldırmak yerine sadece KUVVET kullanılarak o an kurtarılmaya çalışılmıştır.
• Devlet yapısında KÖKLÜ değişimler yapılamadı. Yapılmak istenenler de çıkar çevreleri tarafından engellendi. Bu nedenle gelişme imkanı bulamadı ve düşünce aşamasında kaldı.
• Geçici olarak iyi sonuçlar verse bile KALICI sonuçlar doğurmadı. Kuvvet ve şiddet yoluyla ülkede asayişin sağlanması amaçlanmıştır.
• Yapılan ıslahatlar devlet politikası haline gelememiş, şahıslara bağlı kalmış, onların ölümü ile sona ermiştir.
• Islahatlar tepeden inmedir. Halkın istekleri göz önünde bulundurulmamıştır.
• Yönetim, hukuk ve teknik alanlarda ıslahat yapılmamıştır. Daha çok askeri ve mali alanlarda yapılmıştır.
• Genel olarak başarılı olamamıştır. Duraklamaya çözüm olamamışlardır. Gerileme Devri başlamıştır. Islahatların başarılı olmamasında:
  • Islahat yapan devlet adamları ve padişahların uzun süre işbaşında kalamamaları ve yetersizlikleri
  • Çıkarları elden giden çevrelerin (Yeniçeri ocağı, ulema ve saray kadınları ile devlet adamları ) entrika ve isyanlarla ıslahatlara tepki göstermeleri
  • Kuyucu Murat Paşa, IV. Murat ve Köprülüler kuvvet ve şiddet yoluyla ülkede güvenliği sağlamayı amaçlamışlardı.
  • Avrupa Devletleri Osmanlı Devleti’nin toparlanmasına izin vermediler.
  • Islahatların amacı, devlete eski gücünü yeniden kazandırmak, yönetimi, orduyu ve maliyeyi düzeltmekti. Ancak, bu dönemin ıslahatçıları, her geçen gün kötüye giden durumun gerçek nedenlerini arayıp köklü değişiklikler yapmaktan çok, var olan durumu korumaya çalıştılar. Bu nedenle, ıslahat hareketlerinin biçimi ve yararı, ıslahatçıların şahsına bağlı kalmıştır. Bütün bunların yanında, yapılan ıslahatlar, toplumun tüm kesimini kap­samadığı için, ıslahatlardan istenilen sonuç alınamamıştır.